Heemschut
in
akfie
Bergambacht
140
In het hollandse cultuurlandschap vormen de
boerderijen een belangrijk element van de
'aankleding'. In de eerste plaats zijn ze ech
ter het werktuig èn investering van het boe
renbedrijf. Tegenwoordig worden ze ook
wel als woonhuis zonder bedrijf gebruikt. De
functionele eisen die de bedrijfsontwikkeling
en het wonen stellen kunnen ertoe leiden dat
het authentieke uiterlijk van een boerderij
aangetast wordt of dat (gedeeltelijke) afbraak
en vervanging door nieuwbouw plaats vindt.
Niet alleen het nastreven van een meer effi
ciënte bedrijfsvoering, maar ook de behoefte
aan een woning die voldoet aan een of ande
re laatste mode kan ingrijpende verande
ringen ten gevolge hebben. Het karakter van
boerderij en landschap en het behoud van
'welstand' worden dan vaak niet voldoende
als factor van belang beschouwd. Veelal kan
aan deze nieuwe eisen en wensen ook wel
voldaan worden (althans grotendeels) mèt
behoud van de authentieke verschijnings
vorm.
Dat vereist echter wel een bredere oriëntatie
ten aanzien van mogelijke oplossingen en
vaak is de makkelijke, snellere beslissing tot
nieuwbouw dan al genomen. Toch is er vaak
alle aanleiding voor wel de tijd en de moeite
te nemen voor een weloverwogen beslissing
waarin ook het 'behoudsaspect' wordt mee
gewogen. De eenvoudige schoonheid van
boerderijen wordt immers steeds meer ge
waardeerd en daarmee ook de waarde (ge
voelsmatig èn financieel) van een onaange
taste boerderij. Tot nog toe bestaat er helaas
geen organisatie, zoals die er bijvoorbeeld
wel voor molens, kastelen en kerken is, die
zich effectief alleen voor deze categorie mo
numenten inzet.
Het bescheiden boerderijtje Hogedijk 82,
Bergambacht, kreeg een dakkapel die meer op
een villa thuis hoort,
foto: Elie de Wijs
Een werkgroep Boerderijen-behoud van de
Nationale Contactcommissie Monumenten
bescherming (NCM) die in 1978 opgericht
werd inventariseerde en analyseerde de pro
blemen die zich voordoen als men boerderij
en en hun naaste omgeving zo gaaf mogelijk
wil behouden met de huidige gebruikseisen.
Gezien de complexiteit van deze problema
tiek werden, ondanks het aangeven van een
aantal bruikbare aanbevelingen, te weinig re
aliseerbare oplossingen op korte termijn aan
gedragen. De perspectieven voor het behoud
van het karakter en de schoonheid van deze
categorie bedrijfsgebouwen annex woningen
zijn dus ondanks het goede werk van ge
noemde werkgroep niet al te rooskleurig.
Heemschut beijvert zich regelmatig voor het
behoud van boerderijen, maar meer dan inci
denteel heeft ook onze organisatie geen op
lossingen geboden. Wel blijven wij de me
ning toegedaan dat een betere bescherming
geboden is en liefst op zo kort mogelijke
termijn.
Onontkoombaar was deze conclusie na een
onlangs verrichte inventarisatie van gave nog
niet door modernisering aangetaste boerde
rijen in Bergambacht. Tijdens een eerste
rondgang door het buitengebied van deze
gemeente eind april dit jaar, werden de gave
boerderijexemplaren gefotografeerd. Bij een
tweede rondgang begin juni, die eigenlijk
alleen tot doel had verdere gegevens vast te
leggen, bleken helaas drie boerderijen intus
sen zo aangepakt, dat ze verder wat betreft
hun gaafheid gediskwalificeerd moesten
worden. Het betrof hier de volgende ge
vallen:
- Afbraak van de grote zwartgeteerde hou
ten schuur van Tussenlanen 43.
- Afbraak van het woonhuis van Tussenla
nen 50. De schuren zijn wel blijven staan.
- Het aanbrengen van een veel te grote, fout
geproportioneerde, dakkapel Hogedijk 82.
Aanleiding tot dergelijke slopingen is de ge
ringe financiële armslag van de gemiddelde
agrariër, die hem dwingt tot de goedkoopste
oplossingen en de goedkoopste oplossing
acht hij sloop, gevolgd door zo goedkoop
mogelijke (bijna altijd ontsierende) nieuw
bouw. Een bredere voorlichting t.a.v. de
mogelijkheden tot bouwen en verbouwen
hetgeen niet (veel) behoeft te zijn, zou al
wonderen kunnen doen. Nu zijn de moge
lijkheden voor het verkrijgen van dergelijke
adviezen beperkt, vooral voor niet be
schermde boerderijen.
Eén van de aanbevelingen van genoemd
NCM - rapport 'Boerderijenbehoud' is dan
ook, dat een boerderij-bouwbureau zou moe
ten worden opgericht van waaruit dergelijke
voorlichting en adviezen zouden kunnen
worden gegeven. Gecombineerd met een
subsidieregeling zouden heel wat aantastin
gen en afbraak voorkomen kunnen worden
waartoe de beslissingen nu vaak al te snel
genomen worden. Aanpassingen ten behoe
ve van de bedrijfsvoering kunnen vanzelf
sprekend eerder geaccepteerd worden dan
andere aanpassingen.
Ten aanzien van het wonen in een boerderij
stelde de NCM in haar rapport dat van bewo
ners verwacht mag worden dat zij hun woon
wensen wat aanpassen aan de beperkingen
die het gebouw stelt. Heel vaak blijkt dat in
de praktijk niet het geval. De boerderijen, en
met name de categorie kleine boerderijen en
daggelderswoningen, worden bij een ver
bouwing tot alleen woning voor een nieuwe
categorie bewoners veelal stevig aangepakt.
Als we voorts bedenken, dat zo'n woonge-
bruik toch al een andere sfeer aan de boerde
rij en het erf geeft hetgeen in allerlei kleine
details tot uiting komt, dan ligt de conclusie
voor de hand dat de omvorming tot woning
eigenlijk ongewenst is, zeker op grote
schaal. Te vaak ontbreekt in zo'n geval het
noodzakelijke gevoel voor het karakter van
een boerderij en de nodige bescheidenheid
bij het aanpassen daarvan aan de nieuwe
woonwensen. Het voorbeeld van Hogedijk
82 met de nieuw aangebrachte grote dakka
pel toont hoe één detail, dat op zich fout van
verhoudingen en karakter is, de gaafheid van
dit harmonieuze pand bedierf.
Het gebied rond Bergambacht telt nog vele
gave boerderijen, in het buitengebied van
deze plaats inventariseerden wij er alleen al
92, afgezien van de al beschermde boerderij
en. Een tempo van drie aantastingen in ruim
één maand betekent statistisch gesproken dat
over drie jaar geen enkele boerderij die wij
nog gaaf aantroffen nog die waardering zou
krijgen. Zo'n vaart zal het niet lopen, maar
ruimere, effectievere beschermingsmogelijk
heden voor deze categorie monumenten zijn
hoogst noodzakelijk. E. de W.
