wmm
M
v 'Ïf-Sks
Door vermenigvuldiging van de opgra
vingen in terpen zal men te weten kun
nen komen of de 'met een kluit aarde
omringde' structuren niet algemeen zijn
geweest in alle eerste bezettingsfasen;
aangezien daarna - de grond was inmid
dels ineengedrongen - de heuvel een
bouwwerk kon dragen zonder dat dit
laatste de kans liep in te storten. Deze
ontwikkeling kan men trouwens bij en
kele heuvels waarnemen en heeft men
goed doen uitkomen bij de opgravingen
van plaatsjes zoals het hiervoor reeds ge
noemde Douai (of van peilingen zoals in
Gisors of Briequebec). In de laatste fase
is de stenen toren van Douai weer met
aardkluiten omringd op een heuvel die
op zijn beurt weer een rechthoekige hou-
Motte in Oostbierum (Fr.)
Foto: H. Halbertsma
voorbeeld onder beding van verdediging
en ontginnen van een gebied dat leen
goed of 'eer' werd. In het eerste geval
kan men zich moeilijk voorstellen dat
een toren zomaar op aarde gebouwd
werd zonder dat deze wankelde. Als de
terpen nou alleen als reisposten of uit
kijktorens hadden gediend, dan was het
genoeg geweest ze op een berg te bou
wen.... Maar waarom dan al die 'vlakte
heuvels' en vooral, waarom werden er
daarnaast ook terpen op bergen ge
bouwd? Dit is omdat het in de eerste
plaats gaat om een militaire verdedi-
mééfi
ten bouwwerk uit de Xle Eeuw omring
de.
Konden dus bouwwerken worden ge
bouwd op terpen en heuvels zonder dat
de fundamenten op de natuurlijke grond
rustten of zonder dat de fundamenten
erg diep waren, dan betekent dat in ieder
geval nog niet dat het in de stadia daar
voor ook zo gebeurde. Wat de heuvels
betreft zijn er geen serieuze of vooral
compléte opgravingen die geen 'met een
kluit aarde omringde' structuren hebben
getoond. In de leentijd had men er alle
belang bij om over te gaan op het omrin
gen van de torens met aardkluiten gezien
de vooruitgang van de 'poliorcétique' en
ter vergroting van het voordeel voor de
verdediging een kelder en een put en een
souterrain te hebben. Al deze onderde
len veronderstellen inderdaad een
techniek van glooiend maken, vooral in
het geval van de kunstmatige heuvels die
in één keer gebouwd werden voor het
gemak van de militaire campagne of van
de leentijd heuvels gebouwd ten gevolge
van een begeving van een leengoed, bij-
Ruine van het kasteel op de motte
van Aackinga State te Hissum.
gem. Leeuwarderadeel, naar een
tekening van Jacobus
Stellingwerf, 1723
(Fries Museum)
Foto: H. Halbertsma
gingstechniek: het installeren van een
fortje omringd door een geul. De aarde
van de geul gebruikte men om de muren
op te hogen. De eerste heuvels gebouwd
door de Noormannen (of missschien
door de Vikingen) waren slechts een
soort blockhaus'Maar het is goed mo
gelijk dat in Friesland oorspronkelijk de
ze constructie vooral gebouwd waren op
dat men zich kon verdedigen tegen de
aanvallen van de Noordzee die minstens
even erg waren als die van andere vijan
den. Om deze reden moeten wij veron
derstellen dat het idee van de heuvels en
terpen in deze omstreken geboren is
(tenminste: hier zijn de oudsten gevon
den!) en dat sommige terpen geëvo-
lueerd zijn tot collectieve toevluchtsoor
den, dit in tegenstelling tot de situatie in
andere landen in Europa waar de terpen
slechts woonplaatsen waren voor
landheren!
Waarom zouden de Vikingen deze soort
van verdediging niet kennen van hun
Friese buren die zij zelfs veroverd heb
ben en bij wie zij zelf zeker sinds de
Noormannen 11e Eeuw) overal bouw
den. Het idee van de terpen werd wel
nagebootst en werd verspreid in het
gunstige landheerlijke tijdperk omdat de
landheren zich graag vestigden op een
terp. Bovendien verschilden deze forten
niet veel van de forten die de Vikingen
gewend waren te bouwen: de zgn. 'curtis'
waren omheiningen van aarde en van
hout die de Vikingen goed konden ver
dedigen.
Als het erom ging een terp of heuvel te
bouwen (of dat nu op een bestaande om
heinde vestiging of op een 'honneur'
was) dan moest er vanwege het water
probleem en het feit dat men een stevige
toren moest bouwen die zowel als verde-
228
