koren
metershuis
ït:^
len, een snelle en onherroepelijke ach
teruitgang. Het Gild wil de Friese wind
molens daarom laten draaien en ze in
bedrijf houden', aldus de voorzitter van
het Gild, de heer H.J.C. van der Wou-
de.
'Om dat doel te bereiken, is natuurlijk
geld nodig, maar het zal vooral ook
noodzakelijk zijn dat mensen zich wil
len inspannen, onder meer door een cur
sus te volgen voor 'vrijwillige
molenaar'. Deze duurt anderhalf jaar
en wordt op de zaterdagen gegeven. Op
Friese molens die in vol bedrijf zijn, on
derwijzen oude vakmolenaars en erva
ren leden van de vereniging de cursisten
in het molenaarsambacht, dat als be
roep gedoemd is uit te sterven. De cur
sus wordt afgesloten met een theoretisch
en praktisch examen om vast te stellen
of de kandidaat in staat zal zijn op ver
antwoorde wijze zelfstandig een wind
molen te 'bemalen'. Slaagt hij, dan be-
In Shell Venster, een maandelijkse
publikatie van Shell Nederland B. V.
troffen we onlangs dit enigermate
verkorte artikel aan over de hout
zaagmolen 'De Rat' in IJIst. In de
veronderstelling dat vete lezers van
ons tijdschrift Shell Venster niet on
der ogen krijgen, verzochten we de
redactie het in Heemschut te mogen
overnemen. Voor de medewerking in
deze zijn we bijzonder erkentelijk.
Niet alleen om de inhoud van het ar
tikel wilden we het gaarne in Heem
schut plaatsen, maar ook vanwege
het feit, dat Shell Venster aandacht
heeft willen besteden aan een ge
restaureerde molen met een rijke
historie. Het is goed, dat een onder
neming als Shell haar duizenden le
zers ook vertrouwd maakt met mo
numentenzorg. Het artikel is ge
schreven door Theo Brand; de foto
is van Gerard Eversteijn. Red. H.
ianHHB
tekent dat voor hem het begin van een
mooie en tegelijkertijd verantwoordelij
ke vrijetijdsbesteding', aldus de heer
Van der Woude. Hij spreekt uit erva
ring, want sinds enkele jaren behoort hij
zelf tot de kleine groep van vrijwillige
molenaars die De Rat in bedrijf houden
en hout zagen voor opdrachtgevers,
waarbij geen zaagloon in rekening
wordt gebracht. De opdrachtgevers
schenken een bijdrage aan de stichting
die De Rat beheert.
Toen De Rat in 1829 in IJlst aan zijn
tweede jeugd begon, was de economi
sche situatie in het stadje niet erg roos
kleurig.
Het midden van de 19de eeuw bracht
enige verbetering. Rond 1860 draaiden
in IJlst zelfs drie houtzaagmolens op
volle toeren voor de zes scheepstimmer
werven ter plaatse.
Tot 1918 heeft De Rat op windkracht
gedraaid en gezaagd. In dat jaar scha
kelde men over op elektrische aandrij
ving. Op dat moment heeft men al be
langrijke onderdelen verwijderd. Later
verdwenen ook de kap en de wieken.
Ten slotte kon totale sloop op het nip
pertje worden voorkomen. De gemeen
teraad van IJlst besloot in 1956 de mo
len te kopen. De eerste fase van de
restauratie werd in 1968 afgesloten. In
1974 werden opnieuw plannen gemaakt:
de molen zou weer houtzagen zoals
voorheen!
Een molen als De Rat is een goed voor
beeld van de aan het einde van de
zestiende eeuw ontwikkelde mechanisa
tie van het zaagraam, met behulp van
een drijfstang-kruk-mechanisme en met
gebruikmaking van de reeds bekende
windmolen voor de aandrijving. Door
dat het vermogen van zo'n windmolen
veel groter was dan de oorspronkelijke
twee mankrachten, kon men in één
zaagraam meer zagen plaatsen en ook
meer dan één zaagraam tegelijk aandrij
ven. In De Rat vindt men drie zaagra-
men.
Het restaureren van dit zogenaamde
'gaande werk' was zo mogelijk nóg in
grijpender dan de uiterlijke verjongings
kuur. Het karwei kostte veel geld en veel
hoofdbrekens, maar op 27 mei 1978 kon
men zien dat alles werkte zoals het be
hoorde.
De Rat is niet alleen een pronkstuk ge
worden in het landschap, maar ook uit
een oogpunt van industriële archeologie
mag hij beschouwd worden als een
waardevol monument!
BESTUUR, REDACTIE EN MEDE
WERKENDEN VAN DE BOND
HEEMSCHUT WENSEN LEDEN,
RELATIES EN ALLE ANDEREN,
EEN IN ALLE OPZICHTEN VOOR
SPOEDIG 1982.
Contributie 1982
De contributie werd laatstelijk, ingaan
de 1 januari 1977, (5 jaar geleden) met
10,- verhoogd. Intussen zijn de exploi
tatiekosten door opgetreden prijsstijgin
gen e.d. zodanig toegenomen, dat een -
zij het matige - verhoging thans niet lan
ger kan worden uitgesteld.
Derhalve is de minimum contributie/
bijdrage, ingaande 1 januari 1982, vast
gesteld op de volgende bedragen:
individuele leden 45,- per jaar
leden jonger dan 30 jaar
(was 25 jaar) 20,- per jaar
leden ouder dan 65 jaar 25,-per jaar
donateurs en rechts
personen 65,-per jaar
Het bestuur vertrouwt erop dat de leden
de redelijkheid van dit besluit zullen
aanvaarden en begrip zullen hebben
voor de moeilijke financiële situatie,
waarin ook de Bond Heemschut zich,
mede als gevolg van de economische re
cessie, bevindt.
Het verwacht, dat de leden, juist onder
deze omstandigheden de vereniging
trouw zullen blijven en dat op hun on
misbare steun ook nu mag worden gere
kend.
Het zou bovendien bijzonder op prijs
worden gesteld, indien men de 70-jarige
extra zou willen gedenken door alsnog
een lustrumgift - alle combinaties met
het cijfer 7 zijn welkom - over te maken
op postgiro 124326. Vele medeleden ga
ven reeds het goede voorbeeldBij voor
baat veel dank voor uw trouw en steun.
223
