Signaleren en eerste hulp bij onvolkomenheden
KOOS EN WIM, de monumentenwachters van Oost-Brabant
De herfstregen slaat tegen de verweerde
muren van het pittoreske hervormde
kerkje van Helvoirt. De forse servicebus
van de Brabantse Monumentenwacht is
op het stenen pad, voor de kerkdeuren,
geparkeerd. Kerk en toren krijgen de
jaarlijkse inspectiebeurt. Hoe is de 'con
ditie' van dit monument, zijn er ouder
domskwalen?
De kerkvoogdij van de hervormde ge
meente van Helvoirt is abonnee. Dat wil
zeggen, dat ze als verantwoordelijk be
heerster behoort tot de groeiende groep
van vierhonderd abonnees in het Bra
bantse, die voor hun monument gebruik
maken van de preventieve zorg van de
Monumentenwacht. Daarvoor betaalt
men een contributie van minimaal 75,—
per jaar.
'Bij regenweer kun je vrij gemakkelijk
lekkages vaststellen', zegt senior
wachter, de heer J. (Koos) van Bergen
(50), uit Rijen, die als vrijwel alle monu
mentenwachters uit het bouwvak afkom
stig is. Voorheen was hij werkzaam als
uitvoerder bij een grote aanne
mingsmaatschappij, die ook restauraties
verricht.
Collega-wachter, de heer W. (Wim) van
Boxtel (35), uit Haarèn - met een knob
bel voor monumentenrestauratie - is
naar de pastorie om de sleutel te halen.
Het duo kondigt zijn komst nimmer aan,
het werk laat niet toe er een scherp tijd
schema op na te houden. Koos heeft het
rapport van hun bezoek van vorig jaar
opgezocht. In zo'n jaarrapport wordt de
eigenaar, dan wel de beherende instantie
van een kasteel, kerk, molen, toren, huis
gewezen op gebreken.
'Achterstallig onderhoud, onkunde, on
geïnteresseerdheid, laksheid, er zijn heel
wat redenen op te noemen, waardoor
een monument extra aandacht nodig
heeft.'
Inmiddels is Wim met sleutel gearri
veerd.
We gaan naar binnen. De onderzoeken
de wachters hanteren een oplaadbare
draaglamp. Wim heeft ook een pikhaak-
je bij zich, eigen ontwerp. Trouwens-in
een groter verband - de servicebus is
destijds helemaal op hun wens ingericht,
inzonderheid de magazijnruimte. Licht
strepen glijden dan over de wanden en
de zoldering van het portaal. Hoe is de
192
gesteldheid van hout- en metselwerk?
Het duo weet het eigenlijk al, dit bouw
werk is een redelijk gaaf monument. De
rondgang door de kerk al speurend, hoog
en laag. De tegelvloer is uitstekend, de
raamsponningen, het gehele raamwerk,
de schuiframen in de consistorie worden
gecontroleerd op openen en sluiten; dat
alles is in goede staat. De preekstoel is
vrij van houtworm en dat zou ook boktor
kunnen zijn. Er wordt scherp op vocht
gelet, een groot monumentenbelager!
'Naar de zang', mompelen de speurders.
Dat betekent het balkon, de gaanderij,
met het orgel, vanwaar in de regel ook
koorzang klinkt. Ze controleren met de
lamp de orgelkast. We gaan de kerkto
ren in, klimmen naar de eerste en de
tweede zolder. Op het laatst wordt het
handen- en voetenwerk, in halfduistere
penetrant geurende ruimten, waar de
lichtbundels van Koos en Wim geheim
zinnige schaduwen veroorzaken. Geen
vochtplekken, evenmin valt schade te
constateren veroorzaakt door vogels of
insecten.
De eerste zoldervloer is overigens wel
bezaaid met een kleed van duivenveer-
tjes. De wachters achten die aanwezig
heid niet zo schadelijk.
Het tweetal vermoedt - en het heeft in
dit verband al enige jaren ervaring in dit
nieuwe beroep - dat het de 'buitenboel'
zal zijn, waarover te rapporteren valt. Er
is dan de blik van wat veraf om dakpan
nen en leien in het oog te vatten, de blik
dichtbij voor de conditie van de buiten
muren. Er wordt op geduid: vegetatie in
een dakgoot, ongewilde en ongedachte
groenvoorziening, al zó hoog opgescho
ten, dat die over de dakgootrand bloest.
'Dat is het nou, hè. Je kunt de mensen er
niet genoeg op wijzen, je kunt het niet
duidelijk genoeg in je rapport zetten. En
waar het kerken betreft, vraag je je af, of
er in kerkbesturen en voogdijen iemand
is, die het rapport deskundig kan lezen
en vooral, iemand die maatregelen kan
treffen. Verstopte goten geven onver
mijdelijk lekkages, wateroverlast, ver
oorzaken verrottingsverschijnselen. In
een kerkelijke gemeente, in een paro
chie, moet er toch iemand te vinden zijn,
die een kéér per jaar de ladder tegen de
kerkmuur zet en de goten schoonschept?
Wim haalt al de aluminium uitschuiflad-
der uit de bus. De monumentenwachters
treden niet op als onderhoudsdienst of
als aannemersbedrijf. Ze verlenen wél
service in die zin, dat ze kleine gebreken
verhelpen, zoals een gescheurde lei ver
vangen, verstopping van een dakgoot
ongedaan maken, kortom kleine voor
zieningen.
Inmiddels is vastgesteld dat het metsel
werk, laag bij de grond, herstel behoeft.
Verankeringsbalken zijn op invloed van
roest gecontroleerd.
'Het is altijd zo geweest dat grote gebou
wen, waarin het 's avonds en 's nachts
stil is, vogels aantrekken. Ze vinden er
dan meestal wel een beschutte plek. Hun
uitwerpselen tasten het materiaal aan,
maar - de duiven bijvoorbeeld - kunnen
ook indirect lekkages veroorzaken. Een
nest waait in een goot, een kadavertje
belandt in een goot en verstopt - en dat
