A^
Heemschut
De Geïllustreerde Beschrijving van de Nederlandse
Monumenten van Geschiedenis en Kunst
Jaargang 58, no. 9 - september 1981
Heemschut verschijnt
10 keer per jaar
Tijdschrift van de
Bond Heemschut
opgericht in 1911
Beschermvrouwe:
H.M. Koningin Beatrix
Uit de inhoud:
De succesvolle campagne van de
Heidemaatschappij
Monumentenzorg in Gelderland
De huizen van Bonaire
Bloemlezing uit jaarverslagen
Hoorn - nieuws uit de provincies
Heemschut-evenementen.
Foto omslag:
De Oosterpoort te Hoorn
(foto: Klaas Laan)
Redactie:
J. Th. Balk, eindredacteur
Drs. J. H. Bierenbroodspot-Rudolph
J. Roelfs Sr.
redactiesecretaris:
P. A. Hengeveld-Brand
Vaste medewerkenden:
A. J. Bartelds-Boshuizen,
Ter Apel (Noord Nederland)
D. van der Meulen, Assen
(Oost Nederland)
R. Lureman, Doetinchem
(Oost Nederland)
Drs. W. J. Pantus, Nijmegen
(Zuid Nederland)
G. Le Belle, Schoorl
(Noord West Nederland)
J. E. van der Wielen, 's-Gravenhage
(Zuid West Nederland)
Correspondentie voor de redactie
aan:
Secretariaat Bond Heemschut,
Nieuwezijds Kolk 28,
1012 PV Amsterdam
tel. 020 - 22 52 92
óf 020-230994 (ledenadministratie)
Correspondentie voor advertenties:
Koggeschip Periodieken B.V.
Postbus 1198, 1000 BD Amsterdam
tel. 020 - 22 97 21
Dit jaar en het vorige kwamen er weer
twee delen uit van de, in het begin van
deze eeuw gestarte, 'Geïllustreerde Be
schrijving', een onder verantwoording
van de Rijkscommissie voor de Monu
mentenbeschrijving tot stand komende
serie.
Het zijn Noordelijk Oostergo, deel I:
Ferwerderadeel geschreven door Herma
van den Berg en De gemeente Amster
dam, deel II: Het R. C. Maagdenhuis en
het St. Elisabethgesticht door
R. Meischke.
Deze twee beschrijvingen zijn zeer ver
schillend van opzet, onder meer als ge
volg van het behandelde onderwerp en
de beschikbare (archief) bronnen. Ge
constateerd kan worden dat bij deze uit
gaven het accent steeds meer op zorg
vuldig archiefonderzoek komt te liggen.
Inventarissen en andere roerende zaken
van historisch belang (liefdadige en ker
kelijke instellingen zijn vaak in het bezit
daarvan) worden vanwege hun informa
tieve waarde ook steeds diepgaander bij
het onderzoek betrokken. Vanzelfspre
kend wordt ook in toenemende mate
aandacht besteed aan de jongere bouw
kunst. Zo dateert het in bovengenoemde
titel genoemd St. Elisabethgesticht van
1886.
Het resultaat van de huidige wijze van
het bewerken van het materiaal heeft
ertoe geleid, dat belangrijke gebouwen
of instellingen op zich één heel deel in
beslag zijn gaan nemen. Zoals de in 1965
verschenen beschrijving van de Utrecht
se Dom, waarin voor het eerst ook afge
broken gebouwen uitvoerig beschreven
worden, omdat daardoor de ontwikke
ling van deze kerkelijk instelling beter
begrepen kon worden.
Het eerste deel van de in 1975 versche
nen beschrijving van Amsterdam is ge
heel gewijd aan het Burgerweeshuis. Dit
wordt verantwoord door de stelling dat
de geschiedenis van dit gebouw exem
plarisch is voor de geschiedenis van de
stad. Het bovengenoemde, onlangs ver
schenen, tweede deel is pas het eerste
van een te verschijnen reeks van drie
die de vier oudste Amsterdamse Rooms-
Katholieke gestichten van liefdadigheid
met hun filiaalstichtingen tot onderwerp
heeft.
Deze constatering is allerminst bedoeld
als kritiek op deze schitterende, zeer uit
gebreid en informatief geïllustreerde boe
ken.
Wel dringt zich de vraag op of en wan
neer op deze manier de serie 'Geïllu
streerde Beschrijving' bevredigend zal
worden afgerond.
De kwestie van de voortgang en afron
ding van dit als basis voor het Neder
landse Monumentenbeleid bedoelde on
derzoek, heeft overigens al vanaf 1903,
toen voor de inventaris en beschrijving
van de monumenten een Rijkscommissie
werd ingesteld, de betrokkenen bezig
gehouden.
De haar opgedragen, niet geringe, als
volgt omschreven taak was: 'Het samen
stellen en uitgeven eener geïllustreerde
beschrijving van alle in Nederland aan
wezige gebouwen en voorwerpen, dag-
teekenend van vóór 1850, die belang be
zitten als uiting van kunst of om ene er
aan verbonden historische herinnering.
Aldus zal worden verkregen een hand
boek, waarin men over de aanwezigheid,
de artistieke of historische waarde en
den toestand der monumenten van ge
schiedenis en kunst uitvoerige inlichting
kan vinden en tegelijkertijd een volledi
ge en betrouwbare bron voor de Neder-
landsche kunstgeschiedenis.'
Genoemde Rijkscommissie zag al snel
de te grote omvang van deze taak in en is
begonnen met het bewerken van voorlo
pige lijsten waarin gebouwen en met ge
bouwen samenhangende voorwerpen
kort worden vermeld.
In 1912 kwam eindelijk de eerste echte
geïllustreerde beschrijving, die van de
Baronie van Breda, uit. Maar daarna
werd het stil. Ook de afdeling van de
nieuwe in 1918 ingestelde Rijkscommis
sie voor de Monumentenzorg, die het
werk professioneler zou (doen) aanpak
ken, wist nauwelijks enige voortgang te
bewerkstelligen en bloedde rond 1930
dood.
Sinds het eind van de jaren twintig zijn er
zo'n 20 delen verschenen, uiteenlopend
van de gemeente Maastricht tot Oost-
Groningen. Maar nog steeds is er ontzet
tend veel te doen, ook het aantal te be
schrijven jongere objecten in aanmer
king genomen. Nu, bijna 80 jaar na de
aanvang, zijn we nog lang niet met het
werk klaar. J.B.R.
139
