Synagoge Groningen met dubbele functie
Zoals de zaken er nu voor staain zal in de
herfst van dit jaar de synagoge aan de
Folkingestraat in Groningen opnieuw in
gebruik worden genomen. De restaura
tiewerkzaamheden zijn afgerond en met
de inrichting van het gebouw is begon
nen. Het westgedeelte - direct aan de
straat - wordt sociale ruimte. Het
achterste gedeelte herkrijgt zijn oor
spronkelijke bestemming: het wordt in
gericht voor de Joodse erediensten. De
voormalige vrouwengalerijen op verdie
ping zullen worden ingericht als ten
toonstellingsruimten.
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak
telde de stad Groningen rond de driedui
zend Joodse inwoners. Na de oorlog
keerden weinigen van hen terug,
tè weinigen om de grote synagoge weer
in gebruik te nemen. De Joodse Ge
meente betrok de vroegere jeugdsynago-
ge aan de Folkingedwarsstraat en ver
kocht de leegstaande synagoge.
Koper was een firma, die er een chemi
sche wasserij, annex ververij in vestigde.
De prachtig geornamenteerde vrouwen
galerijen werden echter dichtgemetseld
en in deze ruimte werden een kerk en
een vergaderzaal van het Apostolisch
Genootschap gevestigd. Toen de wasse
rij werd opgedoekt bood men de synago
ge weer te koop aan. Bij gebrek aan een
vigerend bestemmingsplan was het ge
vaar voor afbraak en een voor niet in dit
stuk stad passende nieuwbouw groot.
Per brief van 18 juni 1976 deed de Bond
Heemschut een dringend beroep op de
raad der gemeente Groningen te beslui
ten tot aankoop van de synagoge: 'Een
direct besluit', aldus de brief, 'is noodza
kelijk, daar anders het gevaar bestaat,
dat het pand in handen van derden komt,
die belang hebben bij nieuwbouw na
amovatie van de synagoge....' en 'Bui
tendien spelen hier nog andere gevoe
lens een rol, waarop wij in deze brief niet
verder in willen gaan. Wij willen vol
staan met te stellen, dat de synagoge als
gebouw een in materie uitgedrukte ver
binding vormt met de historie van de
Joodse Gemeenschap in de stad Gronin
gen..'
Ook het toenmalige provinciaal bestuur
van Groningen was van mening, dat de
synagoge moest worden behouden èn
gerestaureerd en dit streven kreeg geluk
kig steun van andere instanties en van
particulieren.
Op 31 december 1976 kocht uiteindelijk
de gemeente Groningen de synagoge.
Het gebouw verkeerde toen in een
armzalige staat. De prachtige lijnen van
de vroegere vrouwengalerijen waren
door het dichtmetselen onzichtbaar; als
met bünde ogen vormden ze het hoogge
legen decor van de aftakeling der eertijds
zo schone synagoge. Het schitterende
roosvenster in de voorgevel van het ge
bouw vertoonde een gapend gat op de
plaats waar, ten behoeve van de wasse
rij, een grote ventilator was geplaatst.
De synagoge dateert van het prille begin
van deze eeuw. Het was de van oor
sprong Friese, toen in Amsterdam wo
nende, architect Tjeerd Kuipers, die in
1905 het ontwerp maakte, samen met de
Groninger IJ. van der Veen. Kuipers
bouwde onder meer de gereformeerde
Zuiderkerk en Westerkerk in de stad
Groningen. Het is tot op heden niet be
kend hoe de Joodse Gemeente er toe
kwam juist deze architect te vragen als
bouwheer. Maar het resultaat was in ie
der geval heel bijzonder. De Provinciale
Groningsche Courant van 21 maart 1906
vermeldde over de nieuwe synagoge:
'De nieuwe synagoge te Groningen heeft
in haar grondvlak den vorm van een T en
aan de voorzijde twee zijbanken tot ver
binding van de zijarmen, en zij is aan de
achterzijde afgesloten door een halfcir-
114
