Heemschut
Heemschutconferentie 70 jaar actief (1911-1981) De hen die eieren leit
Een eigen blad
Adviesbureau
Klokkenspelen
Punaise - pen-ijzertje
een
Een tweedaagse conferentie 'van nut
voor bestuurscolleges' hield de Bond
Heemschut in 1920. Het was de derde
Heemschutconferentie - de eerste twee
waren in de jaren voor de eerste wereld
oorlog gehouden.
Vrijdagmiddag 9 april opende de voor
zitter, prof. Brugmans, de conferentie
en oprichter architect Weissman hield
voordracht over de Bond. Des
avonds volgden voordrachten over
Heemschut en gebouwen voor de nijver
heid (spreker: A. H. Wegerif Gzn) en
over Heemschut en volkshuisvesting (H.
P. J. Bloemers).
Des zaterdags werden voordrachten ge
houden over Heemschut en onderwijs,
openluchtmusea, Heemschut, stand
beelden en gedenktekenen en over ad
viescommissies.
Deelnemers moesten drie gulden beta
len om de kosten te dekken, deelnemen-
de verenigingen aangesloten bij de Bond
mochten voor vijf gulden drie afgevaar
digden zenden, anderen betaalden voor
drie afgevaardigden tien gulden. De con
ferentie werd in het American Hotel te
Amsterdam gehouden.
In 1924 wordt het eigen orgaan van de
Bond Heemschut geboren. Het heet ge
woon 'Heemschut' en de zware titel er
voor is gesneden door de bekende sier
kunstenaar Chris Lebeau, ontwerper
ook van de vooroorlogse duifjespostze
gels voor de lagere waarden.
In de titel is alleen vermeld 1ste jaargang
nr. 1. Dat het februari 1924 gedateerd
moest worden, valt alleen af te leiden uit
het gedateerde voorwoord van L. Knap
pert te Leiden - de kerkhistoricus prof.
dr. L. Knappert (1863-1943). Op de eer
ste binnenpagina wordt het overlijden
op 13 september 1923 herdacht van ar
chitect A. W. Weissmann, die de stoot
gaf tot de oprichting van de Bond. Als
secretaris is hij opgevolgd door de Am
sterdamse architect A. A. Kok.
In de jaren twintig had de Bond Heem
schut een adviesbureau. Dat was be
schikbaar voor het verbeteren van bouw
ontwerpen en een enkele maal ook voor
uitbreidingsplannen en aanverwante za
ken, Voor tal van kleine gemeenten is
het ondoenlijk er een schoonheidscom
missie op na te houden. Welnu, voor
deze gemeenten stelt het adviesbureau
van de Bond zich beschikbaar voor de
beoordeling van bouwprojecten.
Is het een slecht ontwerp dan poogt men
het in handen te brengen van een archi
tect. Maar 'het slag mensen dat te platten
lande en in de steden huizen en huisjes
bouwt, (is er) nu eenmaal niet toe te
brengen (is) om zich tot een architect te
wenden'. In zo'n geval verbetert het ad
viesbureau het ontwerp tegen kostprijs.
Kan het niet anders - dan maar gratis.
C. Visser vertelt in nr. 6, het laatste van
de eerste jaargang van het orgaan van
Heemschut, iets over de Vereniging tot
behoud van gevelstenen. Die vereniging
laat de stenen inmetselen in een blinde
muur van wat dan het Burgerweeshuis is
- nu het Amsterdams Historisch Mu
seum.
De auteur maakt ook melding van op
schriften die enige gelijkenis hebben met
een voorstelling die destijds op uit
hangborden ten plattelande voorkwam
en die door Van Lennep en Ter Gouw
worden gesignaleerd. Op die uit
hangborden zag men een predikant met
de woorden: Ik bid voor u; een advocaat
met: Ik pleit voor u, een soldaat zegt: Ik
vecht voor u. Verder een hen of een boer
met een hen en het opschrift: En of jij
bidt of vecht of pleit, ik ben de hen die
eieren leit.
X
K
Al in het tweede nummer van Het or
gaan van de Bond Heemschut (1924)
toont een Heemschutter zich bezorgd
over de Nederlandse taal. Wat moeten
we aanvangen met het opdringerige 'effi
ciency', vraagt A. F. M. zich af.
Denk eens aan de lijdensgeschiedenis
van het aardige Franse woord 'punaise'
(letterlijk wandluis) vervolgt A. F. M.
Het zegt ons niets. Geen wonder dat 't
volk er maar wat mee omspringt: penij-
ze, pienijze, pe-nijzertje - pen-ijzertje.
In Twente zegt men wel doem-
spiekertje, in Friesland 'taets'.
De schrijver weet wel een van de oorza
ken van het binnendringen van vreemde
woorden: men'geurt met zijn kennis van
vreemde talen. En wie weinig weten, lo
pen het meest te koop met hun voorraad
je.
Elders woedt de eerste wereldoorlog.
Maar binnen onze grenzen maken
Heemschutters zich angstig over wat er
met de klokkenspelen zal gebeuren. De
St. Eusebiustoren te Arnhem is onder
handen genomen voor een verandering
van het carillon naar Mechelse stijl: een
inrichting waardoor de speler de klokken
snel achter elkaar kan aanslaan. Een
opeenvolging van korte tonen kan dan
één lange toon suggereren.
De Bond Heemschut zendt in januari
1916 een circulaire naar de gemeentebe
sturen: wacht eerst eens af, hoe dat in
Arnhem zal gaan, zo wordt geadviseerd.
En doe niets zonder advies van architec
ten en musici.
Het plaatsen van klokkestoelen wordt
scherp veroordeeld evenals het ophan
gen van loze klokken, zoals in de toren
van de Haarlemse St. Bavo is geschied.
IX KI
ix K=
ix te
IX KI
IX KI
IX KI
IX KI
IX KI
IX KI
IX KI
IX KI
IX te
88
