r.
ïfeii
biedwaardige oudheden maar ver van
het dagelijks leven en - op 'n enkele
Boeddha na - zonder religieuze beteke
nis, op Bali '20.000 tempels' volop in
gebruik, midden in het leven en voor een
belangrijk deel dan ook in hun huidige
vorm helemaal niet oud. Aardbevingen,
maar ook de eisen van de religie zelf,
maken voortdurende vernieuwing nood
zakelijk. Men zou kunnen spreken van
een soort 'natuurlijke monumenten
zorg'. Slechts een fractie van wat er staat
is officieel monument, het overige wordt
zonder bemoeienis van bovenaf door de
dorpsgemeenschappen zelf in stand ge
houden. Dat betekent dan wel dat in
toenemende mate, naast traditioneel
werk van doorgaans nog zeer goede kwa
liteit, machinale baksteen, beton en golf
plaat hun intree in de tempelcomplexen
doen! Men zegt wel, dat éénderde van
het - zeer bescheiden - inkomen aan de
tempels wordt besteed, éénderde aan het
levensonderhoud en éénderde aan de ve
le en inderdaad doorvoed uitziende hon
den!
Het is met name op Bah, dat men het
gevoel krijgt dat naast het beschermen
van monumenten ook het beschermen
van dorpsgezichten mogelijk zou moe
ten zijn. De dorpen zijn veelal zo prach
tig van geleding en opbouw, dat iedere
ongevoelig ingebracht 'nieuwigheid'
heel veel kan verstoren (gelukkig heeft
dit probleem al bij enkele architekten,
als ir. Robi Sularto, de aandacht). De 7
'Ordonans' kent daarvoor, uiteraard -
gezien het tijdstip van zijn ontstaan, nog
geen mogelijkheden. Vandaar dat één
van de stellingen bij het proefschrift leid
de, dat de 'Ordonans' nu toch wel verou
derd was en dringend aangepast moest
worden om te kunnen voorzien in de
eisen die een modem monumentenbe
leid stelt! C. L. Temminck Groll
1). De volledige titel van het bedoelde
proefschrift luidt: Parmano Atmadi, Be-
berapa patokan perancangan bangu-
nan candi suatu penelitian melalui
ungkapan bangunan pada relief candi
Borobudur, Fakultas Teknik universitas
Gadjah Mada, Yogyakarta 1979. Helaas
is het boek nog slechts in een zeer be
perkte promotie-oplage verschenen en is
er behalve een summary in het Engels
nog geen vertaling. De titel wil globaal
zeggen: Onderzoek naar de uitgangs
punten welke golden bij het ontwerpen
van tempels (met dragende stenen mu
ren), zoals die zijn afgebeeld op de re
liëfs van de tempel Borobudur.
2). Voor literatuur over de aan de orde
komende onderwerpen kan het best ver
wezen worden naar de recente publika-
ties van prof. dr. A. J. Bemet Kempers,
waarin steeds uitgebreidere verwijzin
gen naar oudere literatuur zijn opgeno
men. Na Ancient Indonesian Art, 1959
zijn dit: Ageless Borobudur, Wassenaar
1976, Herstel in Eigen Waarde. Monu
mentenzorg in Indonesië, Zutphen 1978
en Monumental Bali, Den Haag 1978.
79
