vW
De Goudse St. Jan: Nederlands langste kerk
200 Een eeuw restauratie-werk
Het is bijna niet tegeloven, maar het is toch werkelijk waar: aan de restauratie van Nederlands
langste kerk: de St. Jansbasiliek in Gouda is meer dan honderd jaar gewerkt! Goed, het werk
heeft in die eeuw zo nu en dan stilgelegen, maar dat kwam niet omdat voortzetting niet
noodzakelijk was, maar omdat er voortdurendfinanciële strubbelingen tussen de subsidïènten is
geweest èn door twee wereldoorlogen, die een spaak in het wiel staken.
Er is naar we aannemen nauwelijks een monument in ons land, dat op zo'n lange restauratie
periode kan terugzien. Of men gelukkig moet zijn met zo'n duurrecord, laten we hier maar in
het midden. Een feit is wel, dat het mede oorzaak is van steeds meer gestegen kosten. Helemaal
volledig is deze constatering niet, want tijdens de restauratie kwamen er natuurlijk ook nieuwe,
niet eerder geconstateerde gebreken aan het licht. Dat is een verschijnsel, dat vrijwel altijd
optreedt bij langdurige restauratiewerkzaamheden.
De Goudse St. Jan is zeker niet de mooi
ste kerk in Nederland, maar wel een van
de beroemdste en dat vanwege haar on
geëvenaarde, vrijwel volledige kleurige
beglazing uit de 16e en 17e eeuw, waar
van de glazen die vóór de Hervorming
tot stand kwamen, en daaronder in het
bijzonder die van Dirk en Wouter Cra-
beth, in alle opzichten het belangrijkst
zijn. Over die glazen (31 stuks) aanstonds
nog iets meer.
Zoals meer kerkgebouwen heeft de St.
Jan een bewogen geschiedenis achter
zich. Welgeteld is de tegenwoordige de
vierde. De eerste bestond al in 1361. In
dat jaar werd ze door brand geteisterd.
Nauwelijks een halve eeuw later werd de
kerk zo bouwvallig bevonden, dat ze
door een nieuwe werd vervangen. In
1412 werd de nieuwe kerk gewijd1, maar
een kwart eeuw later brak er opnieuw
brand uit (wijding in 1443). Veertig jaar
nadien werd met de bouw van het tegen
woordige koor begonnen. Dit deel werd
in 1510 gewijd. In 1552 werd de kerk
door brand vrijwel geheel verwoest; al
leen een gedeelte van het koor met tran
sept kon worden behouden. Naar plan
nen van Mr. Com. Florisz werd de kerk
herbouwd. Het is deze kerk die de
GROTE OF- ST.-JANSKERK TE GOUDA
PLATTEGROND
1) Deze kerk had nog geen zuiderzijbeuk en
het koor reikte ongeveer tot de plaats waar nu
het koorhek is. Ook de noorderzijbeuk was er
toen nog niet. Die werden tussen 1438-1443
toegevoegd.
TRANSEPT
\iesi'.
;sw.
grondslag werd voor de tegenwoordige
St. Jan. Nog in het rampjaar 1552 werd
met de 'wederopbouw' begonnen. Alle
vijf beuken werden op eenzelfde hoogte
opgetrokken en reikten tot op goothoog-
te van het transept. Ongeveer veertig jaar
later werd de middelste beuk (midden
schip) op koorhoogte gebracht en ver
kreeg de St. Jan het karakter van een basi-
licale kruiskerk. De gevels bestaan voor
een groot deel uit verschillende soorten
zandsteen. Sommige geveldelen zijn met
donkere baksteen bekleed. Na de brand
van 1552 heeft men de muren van de
kooromgang en die van het westelijk deel
van het schip in hoofdzaak behouden.
Alle zuilen zijn toen echter nieuw opge
trokken. De bogen, die op de zuilen rus-
