Nieuwe zonnewijzer in
Willemstad
123 bacht opdat we fundamenteel, respectvol
en met kennis van zaken, dat wat ons
door vroegere generaties is toever
trouwd, tegemoet treden.
Zonder het met zoveel woorden te zeg
gen, pleitte de heer Van Nispen om een
herziening van de vakopleiding in de
eerste plaats op de technische scholen.
Dat behoeft echter niet te betekenen, dat
daar (veel) minder aan algemene ontwik
keling zou moeten worden gedaan. Die,
algemene ontwikkeling kan natuurlijk
niet worden verontachtzaamd, maar het
zou denkbaar zijn hieraan meer aandacht
te besteden tijdens het basis-onderwijs.
In dit verband wees de heer Van Nispen
overigens terecht op het belangrijke
werk van de Stichting Vakopleiding
Bouwbedrijf èn op het initiatief van een
tiental restauratie-aannemers, die leer
lingbouwplaatsen instelden.
We meenden er goed aan te doen op deze
plaats enige aandacht aan de analyse van
de heer Van Nispen te besteden. Het
vraagstuk van het vakmanschap is voor
een voortgang in de restauratie van archi
tectonisch erfgoed van de allergrootste
betekenis. Telkens weer mogen we ons
verheugen in het resultaat van restaura
ties van grote en klcine(re) monumenten
Teveel wordt dan meestal de aandacht
gevestigd op hetgeen de architect heeft
verricht. Natuurlijk, de restauratie
architect die zijn vak goed verstaat, is bij
de zorg voor onze monumenten van de
allergrootste betekenis. Maar zonder er
varen restauratie-aannemers èn vakbe
kwame handwerkslieden kan geen res
tauratie tot stand komen. Deze twee
laatstgenoemde categorieën worden
nogal eens vergeten, al menen wij dat we
ons daaraan minder schuldig maken dan
bijv. de algemene pers. Er mag best wat
meer aandacht worden geschonken aan
het uitvoerende vakhandwerk, dat een
grote dosis arbeidsvreugde geeft, ar
beidsvreugde waaraan het - in het alge
meen gesproken - in ons land nogal eens
lijkt te ontbreken. Jammer dat in de
'bouw' de 'meestertitel' nog niet is inge
voerd, heeft ing. C. Slingerland, voor
zitter van de Stichting Vakopleiding
Bouwbedrijf, opgemerkt.
v.d.W.
Ruim een jaar nadat in Heemschut van
februari 1979 een artikel verscheen over
zonnewijzers, 'Bezonde mini-monu
mentjes', kunnen we ons verheugen over
wat dit artikel voor gevolgen had.
De heer F. van Welzenes, die oude ge
bouwen een warm hart toedraagt, kreeg
dit artikel onder ogen. In Willemstad had
hij Het Arsenaal (1793) door restauratie
in ere hersteld, en werd door hem het
Scheepswerfje aan de Benedenkade
prachtig herbouwd. Al gauw waren de
eerste kontakten gelegd toen hij voor "t
Werfje' graag een zonnewijzer wilde.
Kontakt, vooral met ir. Th. J. de Vries
uit Prinsenbeek. Die zag met het ont
staan van de nieuwe zonnewijzer een
wens in vervulling gaan; hij maakte een
ontwerp, hetgeen een lange weg van zoe
ken naar vormen, materialen en bereke
ningen betekende. Zoals in het eerderge
noemde artikel stond geschreven, geeft
het uiteindelijke resultaat toch wel een
kleine 'openbaring van wetenschappelij
ke activiteit' uit onze jaren, gepaard aan
groot vakmanschap bij de uitvoering.
De vorm van de nieuwe Willemstadse
zonnewijzer beantwoordt aan de vraag
die de muur van het pand stelde: een vlak
van 1,5 bij 1,5 meter. Twee schalen zijn
op dit vierkant mèt het wapen van Wil
lemstad, tekst en tijdsvereffeningslus ge
componeerd. Over de vorm van de grote
schaduwgever kan worden vermeld dat
het geheel op de eerste Lente èn eerste
Herfstdag bij zonnig weer, zuiver het
vignet van het bedrijf van de eigenaar
(een pyramide) in een licht-schaduwspel
laat zien.
De keuze van de materialen is voor een
monument als dit zeer belangrijk. Willen
we de generaties na ons nog van deze
tijdwijzer laten genieten, dan moeten er
hoge eisen worden gesteld aan de duur
zaamheid van het geheel. Eigenaar en
ontwerper kwamen na het inwinnen van
informatie tot de conclusie dat een plaat
perspex van 2 cm dikte een goede basis
moest zijn. Om lijnen, cijfers en figuren
vast te leggen werd gekozen voor grave
ren. Bij sommige oude zonnewijzers
werd dit ook gedaan, waardoor restaura
tie later zeer eenvoudig was. De twee
stijlen of schaduwgevers zijn uit edelstaal
gezaagd en voorzien van een laag blad
goud. Een omlijsting van teakhout com
pleteert het geheel.
De zonnewijzer in Willemstad heeft als
bovenste schaal een aanduiding volgens
de vroegere Italiaanse urentelling, waar
bij het aantal uren tot zonsondergang is af
te lezen. De Italianen stelden tot 1850
hun klok in op het moment van zonson
dergang, zodat wij de 'klaarlichte' uren
overdag optimaal konden benutten. De
driehoekige stijl wijst ook het sterrebeeld
aan volgens het vijftig eeuwen oude Ba
bylonische sterrenstelsel. Hoewel de
sterrebeelden later in periode zijn ver
schoven, worden ze in de oude vorm nog
voor voorspellingen in de astrologie ge
bruikt.
De grote stijl geeft met lichte afwijking
de Middeneuropese Tijd aan. In het on
gunstigste geval leest de leek een tijd af
.die zestien minuten verschilt van de hor-
logetijd. Voor de kenner is onder de
schaal een vereffeningslus te vinden,
waarmee hij op elk moment bij zon op de
wijzer de exacte tijd kan bepalen.
Het grote plezier van de toeschouwer is
op zonnige dagen tot de conclusie te ko
men dat men, zoals de burgemeester van
Willemstad, de heer Andel, bij de ont
hulling van de zonnewijzer opmerkte
'zonder gebruik te maken van andere
energie dan de zon' de juiste tijd kan afle
zen.
Eisen we niet de precisie van een moder
ne tijdwijzer, dan kunnen we ook nog,
tegenover de nieuwe zonnewijzer, één
van de oudste zonnewijzers in Nederland
gebruiken. Deze hangt aan de toren van
het voormalige stadhuis en dateert van
1588.
Laten we hopen dat het fenomeen 'zon
newijzer' mèt ons een lang en zonnig le
ven tegemoet gaat.
ir.Th.J. de Vries, Prinsenbeek