Kijken naar monumenten
anders dan een luchtzuivering, zoals het
dit nu ook nog is tijdens het St. Thomas-
luiden rondom Kerstmis (Midwinter) in
Friesland (Katlijk, Oudehome, Bronger-
ga bij Oranjewoud, alle behorende bij de
gemeente Heerenveen). Het gaan met
een dode over de openbare weg vereist
een bijzondere bescherming tegen alle
kwaadwillende machten en deze bescher
ming biedt het klokgelui in hoge mate.2)
Ondanks de vele synodale verboden
(b.v. 1574 en 1583) het klokluiden tegen
te gaan, bleef het gebruik tot in onze
dagen gehandhaafd. 2) In mijn geboorte
plaats Winschoten b.v. wordt tot op de
huidige dag de zondag ingeluid op zater
dagmiddag om 4 uur. Als kinderen wa
ren wij altijd weer gefascineerd door de
vertrouwde bronzen klank; maar niet al
leen kinderen, alle mensen worden door
klokgelui op welke wijze dan ook aange
sproken.
Wat de constructie betreft ligt hout als
bouwmateriaal voor de hand, terwijl de
boerderijbouw de nodige constructieve
oplossingen aanreikt.
In principe kunnen we drie hoofdvor
men onderscheiden, nl.:
a. met schilddak
b. met zadeldak
c. met pyramidaal dak ev. koepel of
helmvorm.
Op deze grondvormen zijn eindeloos
veel variaties bedacht en uitgevoerd in
allerlei gradaties van verfijning en profi
lering. Waar veel zwaar hout voorhan
den is, ligt het voor de hand dat dit mate
riaal als bouwstof gebruikt werd. En dat
geldt niet alleen voor Noord-Nederland,
maar ook voor Noord-Duitsland, Dene
marken en Noorwegen en vooral Zwe
den en Finland.
De beide laatste landen bezitten nog een
keur van meestal gesloten houten klok-
kestoelen. In Finland is er zelfs een fraai
boekwerkje aan gewijd, waarin alle nog
bestaande houten klokketorens, com
pleet met fraaie foto's 3).
De Solwerder stoel wordt verondersteld
uit de bouwtijd van de kerk te stammen,
n.1. 1783, hoewel het heel goed mogelijk
is dat bij de kapel die er voor 1783 heeft
gestaan, zich reeds een klokkestoel be
vond.
Inmiddels is de huidige open stoel reeds
vele malen hersteld en gedeeltelijk ver
nieuwd.
De laatste restauratie bestond uit het ver
nieuwen van één kruisbalk, vier dwars
balken en het geheel vernieuwen van het
veel te kleine pyramide dakje, welke
thans weer gedekt is door gerabatte hou
ten delen.
In de dwarsbalk waar de houten luidas op
draait, is een tekst gekapt n.1. Restauratie
1975.
De oude klok was van 1815, gegoten
door M. Fremy en A. van Bergen, groot
ste diameter 63 cm., met als randtekst:
CORNELIUS I. SPITHOST KERKVOOGD -
Door M. Fremy en A. van Bergen -
ANNO 1815.
Aan de voorzijde het wapen van Lintelo
en aan de achterzijde T. A. GERLACIUS/
Heer van Stedum/&& en Collator/
Van Solwert. 4).
Helaas is dit historische exemplaar tijdens
de Duitse bezetting gevorderd, afgevoerd
en niet teruggevonden.
De huidige klok is een nieuwe, gegoten
door Van Bergen te Heiligerlee in het jaar
1948 met de volgende tekst:
De VORIGE KLOK IN 1813 geschonken
door den/Collator Gerardus van
STEDUM, IS IN 1943/DOOR DEN BEZET
TER ONTVREEMD./Deze KLOK IS IN 1948
DOOR COLLECTEN IN GIFTEN/UIT DE
Herv. Gem. TE SOLWERD GESCHON
KEN./AAN DE KERKVOOGDIJ.
P. L. de Vrieze arch.B.N. A.
Literatuur:
1. G. W. Tempelmans Plat, Luidklok-
ken, klokluiden en klokkestoelen, Baam
1974.
2. H. L. Kok, Geschiedenis van de laatste
eer in Nederland, Lochum 1970.
3. S. Salohangas, Kirkkojemme Vanhat
Tapulit, Helsinki 1967.
4. A. Pathuis en M. A. de Visser, Berede
neerde lijst van Torenklokken in de pro
vincie Groningen, Groningen 1945.
De eerste toch forse oplage van het boek
'Kijken naar Monumenten in Neder
land' was spoedig uitverkocht. Een
tweede druk was nodig; op een deel
daarvan legde de Bond Heemschut be
slag. Hiervan is intussen ook al weer
een groot aantal verkocht. Maar men
kan dit ca. 150 blz. tellende boek, dat
driehonderd illustraties bevat en dat een
uitstekend inzicht geeft in het Neder
landse monumentenbezit, zoals stads
en dorpsgezichten, woonhuizen, kas
telen en buitenplaatsen, kerken, boer
derijen, molens, stationsgebouwen,
watertorens, gemalen en vuurtorens,
dus nog bestellen bij het secretariaat
van de Bond Heemschut te Amster
dam. Voor leden van de bond geldt een
kortingsprijs, t.w. 16,50 (incl. por-
tikosten), welk bedrag kan worden
overgemaakt op postgirorekening
124.326 t.n.v. Bond Heemschut,
onder vermelding 'monumentenboek'
Wie de bond Heemschut met twee
nieuwe leden verblijdt, ontvangt het
boek gratis!
