3
GEHAVENDE TEKST: DE Tl EN GEBODEN.
MET VAKMANSCHAP TOT NIEUW LEVEN
GEBRACHT.
4
HET MACHTIGE ORGEL VAN BARENT SMIT
(1662)
FOTO'S: ANP - FOTO. AMSTERDAM
5
EEN VAN DE HERSTELDE KOLOMMEN
FOTO: RIJKSDIENST VAN DE
MONUMENTENZORG.
een typerend contrast met de glazen van
de St. Janskerk in Gouda en de drie gla
zen in de Mariakapel van de Oude Kerk
te Amsterdam. Dit verschil ontstond als
vanzelf door de tijdsomstandigheden.
Op de Goudse en Amsterdamse glazen
(1555-1598) ziet men bijna zonder uit
zondering in de voet van het glas de
'Edelmogende schenker' afgebeeld,
knielend voor zijn beschermheilige, ter
wijl wapenrusting en familiewapen zijn
hoge afkomst aanduiden. Veelal is bij de
ze ramen het venster verder gevuld met
een bijbels tafereel. Na de hervorming
verlangde men deze praal niet meer; men
was afkerig van beeldenverering en waar
een Heilige als patroon van een gilde
werd uitgebeeld dan behoefde van deze
figuur geen religieuze straling uit te gaan.
Vandaar het grote verschil tussen de
Goudse en de Edamse glazen. Een in kle
dij van die dagen gestoken 'Heer', met
enige gereedschappen van het gilde,
beantwoordde geheel aan de bedoeling
zoals men op glas nr. 5 (Edam De
Scheepstimmerluyden St. Joseph) kan
zien. Bovendien daagden er na 1600 geen
'Edelmogende schenkers' meer op en het
waren toen bestuurders van gewesten die
ramen (zoals aan Edam) schonken. Zo
schonk de stad Haarlem aan de kerk in
Edam een geschilderd glas 'opdat die van
Edamme wederom Harlem's bier aldaar
drincken sullen tot vermeerderinghe van
de nering binnen dese Stede'.
Een verschil met ramen uit voorafgaande
eeuwen was ook de veranderde techniek.
In het begin van de 17e eeuw wordt ge
kleurd glas spaarzamer toegepast. De
verlangde tinten worden toen met email
verven (kleurglaspoeder) op het witte
(dus ongekleurde) glas ingebrand. Hier
door ontstond de mogelijkheid om meer
kleuren op één stuk glas te branden, de
loodverdeling werd veel eenvoudiger en
tenslotte werden de taferelen dwars over
een netwerk van horizontale en verticale
loodstrippen geschilderd. Deze veran
derde techniek is bij de glazen in Edam
geheel te volgen. Glas 7 bijv.: Hollandia
- 1606, is geheel in gekleurd glas uitge
voerd als in de 16e eeuw, terwijl het
Delftse glas (11) geheel met emailverven
is gekleurd, hoewel de loodstrippen nog
op verschillende plaatsen de tekening van
het ornament volgen.
Aan de Edamse glazen hebben in ver
schillende gevallen zeer bekwame glaze
niers meegewerkt. Zo werd het Leidse
glas ontworpen door Isaac Nicolas van
Swanenburgh en geschilderd door
Corns. Cornszn. Clock, die enkele jaren
eerder de Leidse en Delftse glazen voor
de St. Janskerk in Gouda maakten. Het
eerder genoemde Haarlemse glas werd in
1606 uitgevoerd naar een carton van Wil
lem Thybout door Nicolaes Delft. Het is
een zuiver evenbeeld van het 'Haerlem'-
glas in Gouda, dat eveneens door Thy
bout werd ontworpen. Edam heeft oor
spronkelijk 32 glazen gehad, maar één is
er verloren gegaan, een bijna ongekende
situatie want in vele kerken ging veel glas
verloren. Van de ca. veertig hervormde
kerken in Noord-Holland bezitten alleen
die in De Rijp (23 stuks) Schermerhorn 5
