i
Plan voor Vondelkerk onaanvaardbaar
Een van de mooiste nco-gotischc kerken van Nederland, de Vondelkerk in de Am
sterdamse Vondclstraat - officieel Heilig Hart van Jezus-is zó bouwvallig, dat er een
gevaarlijke toestand is ontstaan. Het kerkbestuur stelt, dat het de noodzakelijke hoge
onderhoudskosten niet op kan brengen, ook omdat het geen kans ziet voor reële
gebruiksmogelijkheden. Het heeft dan ook enige tijd geleden de waardevolle kerk
voor een symbolisch bedrag aan de Gemeente aangeboden, zodat die de zorg ervoor
zou kunnen overnemen.
Van gemeentelijke zijde is echter nog geen uitsluitsel gekomen en nu heeft zich een
gegadigde aangemeld, die - net zoals hij dat met de Spaarnekerk in Haarlem van plan
is - woningen in het gebouw wil realiseren.
In tegenstelling echter tot andere „jonge" kerkelijke monumenten, zoals de eveneens
door P. H. J. Cuypcrs ontworpen Dominicus in Alkmaar en de Posthoorn in Amster
dam, waarvoor inbouwplannen worden ontwikkeld en waar de Bond Heemschut in
principe achter staat, leent de ruimte van de veel kleinere Vondelkerk zich niet voor
een opdeling.
De genoemde twee andere, door de vroe
ge gotiek geïnspireerde kerken hebben
een duidelijke driebcukige plattegrond.
Daardoor kunnen, als dit tenminste ge
voelig gebeurt, (gedeelten van) de zijbeu
ken afgescheiden worden van het mid
denschip zonder dat de ruimte onaan
vaardbaar wordt aangetast. Datzelfde
geldt voor (delen van) het dwarsschip.
De Vondelkerk heeft echter, mede door
zijn ovale plattegrond, een totaal andere
ruimtelijke werking. Cuypers is met dit
ontwerp, zegt H.P.R.Rosenberg op blz.
47 van „De 19de-eeuwse kerkelijke
bouwkunst in Nederland", gaan experi
menteren voor het vinden van een syn
these tussen het normale basilicale, goti
sche systeem en de in wezen ongotischc
centraalbouw. In dit geval als vanzelf in
gegeven door de proporties van het
bouwterrein, overigens door Cuypers
zelf zo bepaald. Hij was immers ook de
ontwerper van de stedebouwkundig zo
interessante Vondclstraat. Hierin is het
kerkpleintje het centrale element, waar
door de kerk van alle zijden geheel waar
neembaar is.en een verrassend en delicaat
beeld oplevert. De op zichzelf uiterst fijn
gedetailleerde kapellen zijn compact
rondom het gebouw gegroepeerd, waar
door, zoals Rosenberg het noemt, een
„golvende" omtreklijn ontstaat. Stede-
bouwkundig is ook interessant, dat het
midden in een straat met woonhuizen
gesitueerde kerkplein aan één zijde als het
ware overgaat in het Vondelpark, waar
mee het direct verbonden is.
Kortom, een gebouw en een stedebouw-
kundige situatie die bewaard moeten blij
ven. Voor het kleine kerkje, waarvan de
exploitatie (bijvoorbeeld de verwar-
ming) niet zulke problemen behoeft te
geven als die van grotere gebouwen,
dient gezocht te worden naar een functie
met één gebruiker, bijvoorbeeld een ar
chitectenbureau. Bovendien blijft het
dan mogelijk het interieur dat zich nog in
een gave, oorspronkelijke toestand be
vindt, als een eenheid te blijven ervaren.
De Bond Heemschut staat dan ook ge
heel achter de hierna volgende - in een
achttal stellingen weergegeven - mening
van architect A. Evers, lid van de Am
sterdamse monumentencommissie, nl.
dat door dit inbouwplan het prachtige
kerkgebouw onaanvaardbaar verminkt
zou worden.
Bovendien kunnen de door de heer Evers
geformuleerde overwegingen een goede
leidraad zijn voor architecten die met het
probleem geconfronteerd worden, hoe
een passend inbouwplan te maken voor
een lege kerk.
Jenny Bierenbroodspot
Acht stellingen
1Er zijn in de westerse cultuur gebou
wen, die uit hun aard een aantal vertrek
ken omvatten zoals woonhuizen, scho
len, kantoren e.d. Er zijn ook gebouwen
die uit hun aard een eenheid van binnen
ruimte omsluiten zoals kerken, beurzen,
concertzalen e.d.
2. Een aantal vertrekken sluit niet uit dat
deze zo gegroepeerd zijn dat onderlinge
ruimtelijke relaties kunnen worden erva
ren. En omgekeerd sluit een eenheid van
binnenruimte niet uit dat deze verschijnt
in een door compositie verkregen samen
hang van een hoofdruimte met neven
ruimten.
3. Vrijwel elk gebouw is dan ook inge
deeld, maar bij de eerste categorie is de
indeling gericht op verzelfstandiging van
afzonderlijk te onderscheiden functies,
terwijl bij de tweede categorie de indeling
niet op onderscheiding van afzonderlijke
functies maar op verheviging van de ene
functie is gericht.
VOOR DE VONDELKERK IN AMSTERDAM
DREIGT EEN SCHANDAAL
FOTO: HEEMSCHUT/SABEL EN DANIELS