Na bijna een kwart eeuw restauratie Oude
Kerk voltooid
136 Na een restauratie die 24 jaar duurde en
26Vi miljoen gulden kostte, is de oudste
kerk van Amsterdam, de Oude Kerk, op
14 maart weer officieel geopend. Men
begon weliswaar in 1955 met de werk
zaamheden maar in 1951 had men de kerk
al tijdelijk moeten sluiten wegens instor
tingsgevaar. Bouwkundig bleek er heel
wat aan het vijf, zes eeuwen oude bouw
werk te mankeren. Met name de toestand
van de daken baarde zorg. Beter echter
bleek het gesteld met de fundering. Maar
ook thans is het kerkgebouw niet in vol
komen rust en met instrumenten worden
de overigens zeer geringe bewegingen
van het bouwwerk in het oog gehouden.
Het onderzoek heeft uitgewezen, dat hier
bij het tegenwoordige Oudekerksplein al
bewoning was voordat er sprake was van
een dam in de Anistel - de dam waaraan
Amsterdam zijn naam dankt. Voordat
men aan het eind van de dertiende eeuw
begon met de bouw van de basiliek ge
wijd aan St. Nicolaas, heeft er een oudere
kerk gestaan op een terp. Er zijn bodem-
doorsneden van deze terp gemaakt en er
werd een graf gevonden. Verondersteld
mag worden dat begin 1200 of nog iets
eerder de terp werd opgeworpen.
De bouwgeschiedenis van de Oude Kerk
is tamelijk gecompliceerd. In de veertien
de eeuw maakt de basilicale bouw plaats
voor een driebeukige hallenkerk, niet on
gelijk aan de kerken in Monnickendam
en Edam. Maar ook deze hallenkerk
bleek al spoedig te klein. De kerk werd
uitgebreid met kapellen en een dwars-
schip. Dit is tot in de zestiende eeuw
doorgegaan, zodat de kerk bij een inwen
dige lengte van zeventig meter een breed
te heeft gekregen van zestig meter. Om
meer licht te doen toetreden heeft men de
middenbeuk verhoogd. De laatste
bouwactiviteiten vóór de hervorming
was de verhoging van het koor in de jaren
1558-1560. De kosten hiervan werden
gefinancierd door een loterij waaraan
men een Loterijprent uit 1558' dankt, een
houtsnede die de toestand van het kerk
gebouw laat zien met de lichtbeuk rei
kend tot aan de vieringtoren. In 1578
kwam de kerk bij de alteratie in handen
van de hervormden.
Tijdens de restauratie vond men op een
trekbalk van de noordelijke dwarsbeuk
een opschrift dat niet helemaal duidelijk
was maar vermoedelijk als volgt luidt:
Dit kruuswerck boven is ghewulft in 't
jaer van XII1I C en XII (1412). Men leidt
hieruit af dat de vergroting van de kerk in
de breedte, een vergroting die de kerk
zulke ongewone afmetingen heeft gege
ven, kort voor 1412 is begonnen.
Het was bepaald niet de enige vondst die
men bij de restauratie deed want bij het
schoonmaken van de houten gewelven,
met dikke lagen verf bedekt, ontdekte
men versieringen op de ribben van keper-
vormige aard, bloemversieringen op de
velden van de gewelven en voorstellin
gen van heiligen. De laatste zijn al vrij
spoedig na de alteratie bedekt met een
bruine teerlaag. De overige decoraties
waren er nog in de tweede helft van de
17e eeuw. Verrassend was ook dat de
gewelfschotels bij schoonmaak eveneens
nog hun oude schoonheid bewaard ble
ken te hebben. Nu het gehele geweifis
schoongemaakt, kan men zich enigerma
te een voorstelling maken van de pracht
die eens het deel was van de Oude Kerk.
Reeds in 1907 zijn op de schachten van de
zuilen in het koor de z.g. tapijtschilderin
gen ontdekt, die de achtergrond vorm
den voor de bij de hervorming verdwe
nen beelden van de twaalf apostelen.
Omdat men indertijd heeft nagelaten de
ze schilderingen, waarvan het bladgoud
al was verdwenen, te conserveren, zien ze
er nu nogal bleek uit. Hier in het koor is
de latere vurehouten betimmering ver
wijderd en is het oorspronkelijke eike
hout weer voor den dag gekomen...
compleet met het scheepje dat een zee
man er eens in kerfde.
Een andere richtlijn, bij de restauratie ge
volgd, was het herstel van de oude trace
ringen en profileringen van de ongeveer
vijftig ramen. Bovendien zijn dichtge
metselde ramen weer opengemaakt. Dat
is o.a. het geval in de zuidoosthoek, waar
de oude, lage sacristie werd hersteld (er
GEZICHT OP DE OUDE KERK TE AMSTERDAM
VAN DE ZUIDOOSTZIJDE, MET OP DE
VOORGROND DE SACRISTIE. DE OUDE
KOSTERIJ OP DEZE PLAATS WAS
AANMERKELIJK HOGER. ZODATMEN DE
RAMEN ERACHTER DICHT HAD MOETEN
METSELEN. HET ROOSVENSTER IS
VOORZIEN VAN NIEUWE GEKLEURDE
GLAZEN.
FOTO: ARTICAPRESS. HAARLEM
