Een Amsterdams grachtenhuis en
een New Yorkse residentie
er van 'de invloed van elk dezer betrokke
nen ook gezegd kan worden, opvallend
is, dat een staatsrechtelijke hoofdrolspe
ler, de gemeenteraad, buiten spel heeft
gestaan", aldus de auteur. Het is te ho
pen, dat de gang van zaken bij deze affaire
geen schoolvoorbeeld voor de totstand
koming van beslissingen zal worden.
Leerzaam is het beschreven „proces"
wel. Uitg.: Uitgeverij Kluwer B.V.,
Deventer; 15,50.
De oudste bedelordekloosters
IN HET GRAAFSCHAP HOLLAND EN
ZEELAND
Dit is een nieuw deel in de serie Hol
landse Studiën van de Historische ver
eniging Holland, in dit geval in samen
werking met ZWO. Voor wie geïnte
resseerd is in de geschiedenis en in de
mensen die er leefden, biedt dit boek van
drs. P. A. Henderikx boeiende lectuur.
Mensen in drenthe
Dat geschiedenis niet louter een aangele
genheid van dorre feiten en jaartallen is -
gelukkig weten velen wel beter - wordt
nog eens duidelijk bewezen in dit boek,
geschreven door de Drentse auteur en
journalist Lammert Huizing.
Een bijeengelezen en op eigen wijze, met
veel gevoel voor humor, geschreven ver
zameling historische verhalen, fantasieën
en filosofieën.
Daarbij o.m. een vertelling over een
volksgericht in Stuifzand, dat gehouden
werd op 3 juni 1922! Een drama in op-
tima forma onder de titel Sodom en Go-
morra. Twee boekjes zijn daarover inder
tijd verschenen en daaruit wordt nu uit
voerig geciteerd. Lectuur om van te
smullen evenals die over Jannes van der
Sleeden, de Drentse Spinoza genoemd.
De klokkeluider van de Notre Dame (Pa
rijs) mag in onze dagen zelfs een film tot
onderwerp hebben gehad, het levensver
haal van de klokkeluider van Gieten is
minstens even boeiend, als we tenminste
Huizing mogen geloven. Enfin, van dit
soort verhalen staat het boek vol. Met
veel mooie foto's van cultuurhistorische
monumenten; het werk van Tineke Wie-
ringa. (Uitg. Boeken Centrum, Den
Haag; 39,-).
Een Amsterdamse en een Amerikaanse
millionair lieten vrijwel gelijktijdig een
huis voor zich bouwen; de een aan de
Herengracht, de ander op de 5th Avenue
in New York. Er ligt een tijdsverschil
van zo'n negen jaar tussen. De bouwacti
viteit van beide millionairs is op zich niet
zo van betekenis. Het merkwaardige in
dit geval is echter, dat het huis aan de
Herengracht een opvallende gelijkenis
vertoond met dat op 5th Avenue. Alvo
rens op dit feit in te gaan eerst de reden,
waarom we er hier de aandacht op vesti
gen. Het huis aan de Herengracht 380-
382, waarin o.m. het Agentschap van Fi
nanciën is gevestigd, wordt namelijk ge
restaureerd, zulks door de Rijksgebou
wendienst, in opdracht van het Minis
terie van Financiën in Den Haag. Met de
restauratie werd het Amsterdamse archi
tectenbureau Snieder, Duyvedak en
Bakker belast, terwijl het aannemersbe
drijf Z. Deenik en Zn. te Amsterdam het
werk uitvoert. De opzet is het originele
interieur zoveel mogelijk te behouden,
doch het wel aan moderne (kantoor-
)eisen aan te passen.
Het uit het laatste kwart van de 19e eeuw
daterende huis, dat op de lijst van be
schermde monumenten voorkomt is wel
zo uitzonderlijk van stijl, dat het sterk de
aandacht van de voorbijganger trekt. Die
stijl steekt namelijk sterk af bij de overige
statige herenhuizen aan de bocht van de
Herengracht, waar eens de rijke burgers
van de hoofdstad woonden. De architec
tuur roept associaties op met de stijl van
de Franse koning Frangois I (1515-1547);
als voorbeeld noemen we het kasteel van
Blois. Het koetshuis van Herengracht
380-382, waarvan het bovenstuk nog te
zien is, is in puur laatgotische stijl en deze
combinatie van late gotiek - vroege
Franfois I-stijl is ook bij het kasteel van
Blois te constateren en er waarschijnlijk
op geïnspireerd.
Verder in Europa komen in deze stijl
vorm geen 19e eeuwse bouwwerken
voor. Intussen werd de verbluffende ge
lijkenis tussen Herengracht 380-382 in
Amsterdam en de residentie van W. K.
Vanderbilt op 5th Avenue in New York
(opnieuw?) ontdekt bij de bestudering
van Amerikaanse bronnen voor de ten-
toonselling Americana 1975. Trouwens
ook de residentie van Louis Stem, even
eens op 5th Avenue is wat de bouwstijl
betreft merkwaarig gelijk aan het huis
aan de Herengracht. Sterker nog, de stij
lovereenkomst van deze woonhuizen is
veel groter dan men bij originele Frangois
I-bouwwerken aantreft. Het huis van
Vanderbilt werd tussen 1879-1881 ge
bouwd,*) dat aan de Herengracht tussen
1888-1891 en zulks in opdracht van de in
het toenmalige Nederlands-Indië rijk
geworden J. Nienhuijs, op wiens initia
tief indertijd de Deli-maatschappij is op
gericht. De logische vraag, die men zich
stelt bij het aanschouwen van die stijl-ge
lijkenis, is natuurlijk hoe die te verklaren
valt. Het antwoord is vrij eenvoudig. A.
Salm G. Bzn. - de architect van het He
rengrachthuis - was een van de weinigen
in die tijd die in het buitenland heeft ge
studeerd en wel aan de Ecole des Beaux
Arts in Parijs. Dat was tussen 1878 en
1888. Ook de Amerikaanse architect van
de Vanderbilt-residentie, R. M. Hunt
heeft in Parijs gestudeerd, zij 't niet in
dezelfde tijd als Salm. Mogelijk is, dat op
de Parijse school Salm belangstelling
kreeg voor de Amerikaanse bouwkunst.
In elk geval kwam die in verschillende
van zijn ontwerpen tot uitdrukking.
Toen hij het huis aan de Herengracht al
had gebouwd, bracht hij in 1907 een be
zoek aan Amerika ter gelegenheid van
het 40-jarig bestaan van het American
Institute of Architects. Hunt was overi
gens niet de enige Amerikaan, die aan de
Parijse School studeerde. Dat was waar
schijnlijk een uitvloeisel van het feit, dat
er in hun tijd nog geen officiële architec
tenopleiding in Amerika bestond.
De bibliotheek van Salm is in 1932 op een
publieke verkoping verkocht. Het Ge
meente Archief van Amsterdam bezit de
catalogus van die veiling en zo weten we,
dat Salm ook enkele boeken over Ameri
kaanse architectuur had, o.a. van de
Fransman Daly: L'Architecture Améri-
caine (uitgegeven in 1886). Het is niet
onwaarschijnlijk, dat Salm zijn op
drachtgever ook afbeeldingen van Ame
rikaanse architectuur heeft getoond en
met name de residentie van Vanderbilt
met wie Nienhuijs zich wellicht qua sta
tus verwant heeft gevoeld en dus voor
een soortgelijk huis koos. In 1891 betrok
Nienhuijs zijn kapitale pand. In de Histo
rische gids van Amsterdam van Wijnman