Bezonde mini-monumentjes
35 Een groot architect, der Baumeister van
de Munster te Freiburg im Breisgau,
staat al zeven eeuwen lang, in steen ge
beeldhouwd, aan de gevel van die kerk.
Hij draagt in zijn handen een middel
eeuwse zonnewijzer, en lijkt aan zijn col
lega's van latere tijd te vragen: „Hebt ge
U bezonnen op de zonnewijzer?"
Nu nog, ook hier in Nederland, is die
vraag actueel en belangrijk.
In een recent verschenen boek „Greek
and Roman Sundials" zegt de auteur,
Sharon L. Gibbs: „Deze zonnewijzers
horen wel tot de kleinere stukken van de
Grieks-Romeinse architectuur, maar ze
vormen wel het grootste deel van de
schrale hoeveelheid materiële bewijs
stukken van de wetenschappelijke activi
teit van die periode". Dit zou te sterk zijn
uitgedrukt voor onze Nederlandse zon
newijzers, maar wel kan gezegd worden
dat de zonnewijzer aan een ieder en in het
openbaar iets laat zien van wetenschappe
lijke activiteit uit een bepaalde periode,
van astronomie en tijdmeting, van de
loop van de zon in een dag en in een jaar,
soms met windrichtingen, hoogte, dag
lengte, oude uurrekeningen, enz.
We leven wel snel, maar het is dit jaar
toch pas 70 j aar geleden dat op 1 mei 1909
een Wet van kracht werd waarbij de Tijd
aanduiding voor Nederland uniform
werd geregeld. Voordien leefde elke
plaats naar zijn eigen klok, geregeld naar
zijn eigen zonnewijzertijd. En sinds het
invoeren van de Midden Europese Tijd,
en zeker bij zomertijd, is het weer van
belang om op een zonnewijzer (ook een
moderne) te kunnen zien hoe laat het nu
werkelijk is.
Veel zonnewijzers tonen in vorm en be
werking de kunstzinnigheid en het am
bachtelijk vermogen van hun vervaardi
gers.
Al met al genoeg redenen om het histo
risch en cultureel belang van zonnewij
zers niet te veronachtzamen.
Mevrouw dr. J. G. van Cittert-Eymers
schreef in 1972 het boek: „Zonnewijzers
aan en bij gebouwen in Nederland". In
dit boek zijn veel gegevens te vinden over
de toen bekende zonnewijzers.
Daarna zijn er nog meer oude zonnewij
zers opgespoord, en er zijn nieuwe bijge
komen. In 1978 is opgericht „De Zon-
newij zerk ring" waarin mensen met spe
cifieke deskundigheid en belangstelling
verenigd zijn. Deze kring geeft gaarne
adviezen bij restauratie.* Er is een pret
tige samenwerking met de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg.
De restauratie van de fraaie zonnewijzer
aan de Lijnbaan te Vianen werd door
Mevr. Van Cittert begeleid (toen nog
samen met wijlen prof. M. Minnaert).
De oudst bekende zonnewijzer in Neder
land, van 1463, aan de Jacobikerk te
Utrecht, werd ook door haar toedoen
gered.
Er zijn nog meer goede restauraties ge
weest, zoals aan de Lekpoort te Vianen,
de Gudulakerk te Lochem, de R.K. Kerk
te Ootmarsum, enz.
Maarwaar is de oude Gotische zon
newijzer gebleven, die aan de kerk van
Het secretariaat is gevestigd: Molen
berg 45, 7364 BV Lieren.
zing niet meer kan worden waargeno
men?
Waarom zijn de vier zonnewijzers aan het
Gravensteen in Leiden ontsierd door de
stangen van de bliksemafleiders, die
dwars over de wijzerplaat heen lopen. En
de snoodaard sloeg zelfs een klamp in de
stenen plaat! Vroeger heette de Gerechts
plaats hier „Schoonverdriet" en dat slaat
nu dan op de zonnewijzer.
Een zeer unieke en bijzonder elegante
zonnewijzer aan de kerk te Oosthuizen
hangt te verrotten. (Maar hier grijpt Mo
numentenzorg gelukkig in).
Zijn het geen monumentjes van geschie
denis en kunst? En toch worden ze vaak
niet vermeld in het „Kunstreisboek voor
Néderland", en zelfs niet altijd in de „Ge-
illustreerde Beschrijving der Neder
landse Monumenten van Geschiedenis en
Kunst".
'V. j
w a.' t.
..l&L..:.':
DE OUDST BEKENDE ZONNEWIJZER IN ONS
LAND: AAN DE JACOBIKERK IN UTRECHT
(1463)
ONTSIERDE ZONNEWIJZER AAN HET
GRAVENSTEEN IN LEIDEN (WEST-EN
ZUIDWIJZER)
Delden zat, en na de restauratie van 1969
niet meer te vinden is?
Waarom is bij de restauratie van de kerk
te Sassenheim (1973) de zonnewijzer to
taal miskend, en ondersteboven inge
metseld?
Waarom is in Soest het hele dorpsplein
gerestaureerd, maar de oude zonnewijzer
niet?
Waarom is aan de mooie wijzer in Ben
schop het bolletje aan de stijl verdwenen,
zodat de karakteristieke kalenderaanwij-
Bij restauraties worden ze soms niet her
kend, of men weet er vaak geen raad
mee.
Jammer. Bij verval of gebouwen restau
ratie zal men zich in voorkomende geval
len óók de vraag moeten stellen: Hebt ge
U bezonnen op de zonnewijzer?
M. J. Hagen, Beekbergen,
tel. 05766- 12 78
