Utrechtse stegen in het slop
33 Duidelijker titel had men het rapport van
de stichting Werkgroep Herstel leefbaar
heid oude stadswijken Utrecht, hande
lend over de stegen van' de bisschopsstad,
niet kunnen geven. Het rapport laat er
weinig twijfel over bestaan, dat de
Utrechtse stegen inderdaad in het slop
„zitten" en dat is bijzonder te betreuren,
want, zo lezen we: „Het straten-, stegen-
en grachtenplan (van Utrecht) dateert uit
de middeleeuwen". En al is er dan van de
oorspronkelijke bebouwing van de ste-
DE HAMSTEEG MET OP DE VOORGROND
MIDDELEEUWSE CAMEREN
gen niet zo heel veel bewaard gebleven,
de stegen zelfzijn nog altijd karakteristiek
voor de Utrechtse binnenstad. Een wan
deling door een willekeurige steeg kan
voor menigeen verrassingen en onver
wachte hoekjes opleveren. De meeste
mensen lopen de ingangen van stegen
voorbij zonder ze zelfs maar op te mer
ken. Een voorbeeld: In het begin van de
Zwaansteeg (aan de kant van de Oude
gracht) zou je je in een Arabische stad
kunnen wanen vanwege de steunboog-
jes, die tegenover elkaar staande huizen
met elkaar verbinden.
De meeste stegen, waarvan de wanden
nog intakt zijn, bieden een troosteloze
aanblik, zo constateert het rapport. De
stegen zijn sombere naargeestige door
gangen geworden. Van enige positieve
ontwikkeling is nauwelijks sprake. De
stegen zitten diep in het slop.
Sociologisch is de sterke achteruitgang
van de stegen goed te verklaren: te grote
gezinnen en slechte sanitaire voorzienin
gen met als gevolg ontvolking. Er zijn
ook andere oorzaken aan te wijzen: grote
delen van stegen zijn „opgeslokt" door
de bouw, resp. uitbreiding van waren
huizen en voor opslag. De nieuwbouw
van de Hema, die hele steegwanden van
het Jodenrijtje en de Lauwerssteeg be
slaat, is een voorbeeld van een dergelijke
(recente) ontwikkeling.
Ondanks het feit, dat vrijwel de gehele
Utrechtse oude stad binnen de singels in
februari 1976 beschermd gebied is ge
worden, zijn de stegen verwaarloosd. In
historisch opzicht vormen ze een onmis
baar onderdeel van het karakter van de
oude binnenstad. Ook visueel hebben ze
nog heel wat te bieden door hun speci
fieke afmetingen en de nu nog aanwezige
gevarieerde bebouwing. De bestaande si
tuatie zou heel goed als uitgangspunt
kunnen dienen om de stegen er aantrek
kelijker uit te laten zien, aldus het rap
port.
Een probleem is, dat het wonen in een
steeg nog steeds geassocieerd wordt met
de 19e eeuwse woonellende. Alleen al op
grond van ligging aan een steeg kunnen
huizen onbewoonbaar worden ver
klaard. Maar, zegt het rapport, met de
technische middelen van tegenwoordig
en met behulp van subsidieregelingen
kunnen verwaarloosde panden aan ste
gen in goede bewoonbare staat worden
teruggebracht. Eveneens is het mogelijk
goede nieuwe woonhuizen, die aan alle
eisen van deze tijd voldoen, aan stegen te
bouwen. Herbewoning van de stegen is
onontbeerlijk voor de levendigheid èn de
veiligheid van de binnenstad.
Eén hoofdstuk van het rapport heeft tot
titel: Utrecht onbegrijpelijk zonder ste
gen. Hiervoor wordt teruggegrepen op
de historie. Door allerlei kleinschalige
wijzigingen en toevoegingen tot in het
begin van de 20e eeuw heeft de structuur
van de stad een evolutie doorgemaakt,
waardoor een zeer complex en gevari
eerd karakter is ontstaan. Pas in de eerste
helft van deze eeuw en in grotere mate na
ZAKKENDRAGERSSTEEG (1978)
1960, wordt het oude patroon aangetast
door grootschalige afbraak. De hele
groei is terug te vinden in de plattegrond.
Het principe van haar stedelijke structuur
is gebaseerd op nagenoeg evenwijdige
wegen en grachten met dwarsverbindin
gen. Het patroon wordt mede bepaald
door gebruik te maken van het natuur
lijke voorstedelijke grondgebruik en
door eigendomsverhoudingen.
Van grote invloed op de structuur van
Utrecht is de oude Rijnloop geweest. De-
