Op de lijst
Er is zo'n stroom van plaatsingen op de
lijsten van (voorlopig) beschermde mo
numenten los gekomen, dat we ons dit
maal tot onze spijt moeten onthouden
van een volledige opgave.
Tot de voorlopig beschermde monu
menten behoren o.a. de oliemolen „De
Os" aan de Kalverringdijk in Zaanstad,
een achtkante stellingmolen, daterend uit
de 17e eeuw; de poldermolen „de Oli
fant", een monnikmolen uit 1856 te Tie-
tjersteradeel; boerderijen in Vledder,
Uithuizen, De Wijk, Waalre, Baarle Nas
sau (aan de Boshoven 8; 17e eeuws), St.
Geertruid, Meerlo-Wanssum, Cuyk en
St. Agatha, 's-Gravenmoer (twee aan de
Vaartweg, beide 18e eeuws).
In Bergen N.H. werd een bakstenen ar
beidershuisje (1870) aan de Loudelsweg
77 voorlopig beschermd verklaard en in
Heeze was dit het geval met twee arbei
derswoningen aan de Boschlaan.
Op de voorlopige lijst kwamen verder
twee voormalige vissershuisjes aan de
Séburch in Workum, het schachtgebouw
van schacht I, schachtbok van schacht II
en ophaalgebouw (plm. 1897) van de
voormalige mijn Oranje Nassau I in
Heerlen, in Zaltbommel het 16e, vroeg
17e eeuwse pand Bloemendaal 5 t/m 9,
het 17e eeuwse pand aan de Brugstraat 47
in Breukelen; in Den Haag: het enige tijd
geleden gerestaureerde 17e eeuwse pand
Dunne Bierkade 12, aan de Jan Hendrik
straat nr. 19 een 17e eeuws pand en aan de
Nieuwe Molstraat 26 het pand met een
Lodewijk XVI voorgevel; in Enkhuizen
het voormalig accijnshuisje aan het Ha
venhoofd; in Broek in Waterland een
houten theehuis (19e eeuw) aan de Erven
26; in Beemster de gemetselde boogbrug
in de Kerkhoflaan; het molenaarshuis aan
de Westeindseweg 5 in Zoeterwoude; in
Arnhem vier huizen aan de Kempenber-
gerweg 190 t/m 196; in Brammen Huis
„De Wijde Landen"; Doesburg kreeg er
twee voorlopig beschermde monumen
ten bij, t.w. Huis „Op het Trepken" en
het „Weduwenhuis" (in de 16e eeuw be
kend als „Het Arme Klerckenhuis").
Ook op Marken kwam er zo waar nog
een beschermd pand bij: het houten huis
in de Kerkbuurt 5. Een bijna even opval
lende bescherming geldt het uit de 17e
eeuw daterende huis aan het Groot Hei
ligland 16 in Haarlem, waarin zich nog
een uit de bouwtijd voorkomende, onge
schonden spiltrap bevindt. Deventer
kreeg er ook weer drie beschermde mo
numenten bij: het in de kern 17e eeuwse
pand aan de Engestraat 8, het 19e eeuwse
huis aan het Pontsteegplèin (met een
middeleeuwse kelder) en het woonhuis
Walstraat 99. Ook op de lijst kwam - in
Borne - huize Meyling, een in eclectische
stijl uit de laatste jaren van de vorige
eeuw gebouwde villa. En voorts: in Dan-
tumadeel het voormalig gemeentehuis
van Murmerwoude (1881); in Opster-
land een out tolgaardershuisje; in Wou-
drichem de voormalige brandweerka
zerne en het dijkboerderijtje aan de
Maasdijk 27 (le helft 19e eeuw).
In Schiedam kwam de neogotische
kruisbasiliek aan het Singel op de voor
lopige lijst, vooral ook vanwege het zeer
rijk behandelde interieur uit de bouwtijd
met o.m. een door P. Peeters rijk be
werkt altaar en zestien kruiswegstaties.
In Driebruggen is een zaalkerkje uit 1845
op de voorlopige lijst gekomen.
Definitief
Op de definitieve lijst is ook een groot
aantal objecten gekomen. Om te begin
nen drie kerken, t.w. de inpandig ge
bouwde zaalkerk in neo-renaissancestijl
(arch. T. E. Kuipers) uit 1891, staande
aan de Brink in Deventer. Verder de
kruiskerk in neo-renaissancetrant (arch.
H.J.Jesse) uit 1866/67, aan de Voorstraat
in Katwijk. En dan de kerk aan de Kerk
straat in Hontenisse, een eenbeukige
neo-gotische kruiskerk (arch. P. J. van
Genk) uit 1892. In Katwijk is overigens
ook het aan de oostzijde van de Herv.
kerk staande hek, toegang gevend tot de
grafkelder van de familie van Wassenaer,
beschermd monument geworden.
In Zaandam zijn aan het Kalf drie panden
op de lijst gekomen, twee houten en een
van de weinige stolpvormige gebouwen
uit de 18e eeuw, vermoedelijk als school
gebouwd en als zodanig tot 1870 in ge
bruik; thans smederij.
Een monument van techniek: de Scheve-
ningse vuurtoren (1875) geconstrueerd
naar een ontwerp van Quirinus Harder,
bouwkundige bij de dienst van het
Loodswezen. De twaalfhoekige schacht
is indertijd bij Nering Bögel in Deventer
gegoten.
17
Nog een monument van techniek: de
Zevenhuizense Verlaat aan de Rottekade
in Zevenhuizen (1740).
Boerderijen in Abbekerk (ca. 1800), in
Heeswijk-Dinther (eerste helft 19e eeuw)
en in Ravestein (1764) zijn thans eveneens
definitief beschermd.
Het voormalige koetshuis van het huis te
Zande (Hontenisse) is op de definitieve
lijst geplaatst vanwege de gebeeld
houwde wapenhoudende leeuw en in re-
lief gekroond wapenschild met leeuw der
Verenigde Nederlanden met'eronder de
spreuk: Concordia res parvae crescunt.
Een niet zo veel voorkomende bescher
ming is een begraafplaats; thans de om
muurde Joodse begraafplaats uit het
tweede kwart van de 19e eeuw in Katwijk
a.d. Rijn. Vijf panden uit het prille begin
van de 17e eeuw aan het Kerkveld in
Jutphaas zijn eveneens waardig gekeurd
om op de monumentenlijst te worden
geplaatst.
Ook definitief beschermd verklaard
werd het tweebeukige houten huis uit het
begin van de 17e eeuw aan de Kromme-
niedijk 180-181 in Krommenie. In Epen
is een niet gedateerd pand aan de Wilhel-
minastraat op de lijst gekomen en in Va-
rik een dwarshuis aan de Waalbandijk.
De lijst sluiten we ditmaal af met Am
sterdam: Herenmarkt 21 (17e eeuw; tus
sen 1972-1974 door Stadsherstel geres
taureerd), Vijzelgracht 1 (17e eeuw) (bij
de restauratie door Stadsherstel in oude
vorm herbouwd) en Zeeburgerdijk 321
Dit laatste is een dijkhuis, daterend uit het
tweede kwart van de 17e eeuw, mis
schien zelfs uit 1623. Het was waarschijn
lijk een tolhuis met herberg. Het is ver
heugend, dat juist dit huis ook op de lijst
van beschermde monumenten is geko
men, omdat er aanvankelijk plannen wa
ren het op te offeren aan de bouw van een
sporthal. Het is mede aan het gemeente
raadslid Dienaar èn de Bond Heemschut
te danken, dat dit dijkhuis behouden kon
blijven.
v.d.W.
