Aan het begin van het dorp, sinds 1816 op
Nijméegs grondgebied, staat het huis „De
Varenhof". Het witgepleisterde huis met
zijn flauwhellende daken en donkergroene
blinden moet in het begin van de vorige
eeuw zijn gebouwd. Het herinnert in zijn
vormen enigszins aan een Italiaans buiten
huis, wat gezien zijn ontstaansdatum in de
tijd van het classicisme niet mag verwonde
ren. „Edle Einfalt und stille GröBe" zijn de
parolen voorde kunst van die tijd. Daarom
zien we eenvoudige, rechthoekige blok
vormen en een duidelijke kompositie. Maar
alles is uitgebalanceerd en straalt een wel
dadige rust uit.
Mr. J. J. L. van der Brugghen, minister van
justitie, was in het midden van de vorige
eeuw een van zijn illustere bewoners. Iets
verderop, meer in de richting van het dorp,
ligt op dezelfde wijze als het vorige huis de
villa „Montana" tegen de heuvelflank.
Deze villa, een rechthoekig gebouw met in
het midden aan de voorzijde een driezijdig
uitgebouwde serre, valt op door haar Zwit
sers aandoend uiterlijk. De muren bestaan
uit vakwerk, waarVan de donkerbruin ge
verfde stijlen en regels zich duidelijk afte
kenen tegen het wit van de vakken. Het ver
overstekende dak geeft het huis door zijn in
het zicht gelaten balkconstruktie en door het
vele, met motieven besneden houtwerk het
karakter van een chalet. De Zwitserse cha
letstijl was in de jaren 1870 tot 1910 in
zwang en aan het eind van deze periode
moeten we ook villa „Montana" dateren.
Midden in het dorp staat „Waalheuvel",
Het is het grootste en indrukwekkendste
landhuis van de omgeving. Met zijn monu
mentale trappartijen en zijn vorstelijk to
renpaviljoen herinnert het eerder aan een
paleis dan aan de woning van een koopman.
Maar het was toch een handelaar in vetwa
ren uit Rotterdam, die dit buitengoed hier
liet bouwen. Vroeger, nog tot het midden
van de negentiende eeuw, stond op dezelfde
plaats de herberg „Het Roode Hert", een
bij Nijmegenaren zeer geliefde uitspanning.
Maar nadat zijn naam eeuwenlang bij velen
vertrouwd in de oren geklonken had, viel de
herberg aan de bouw van de villa ten offer.
Deze nieuwe villa kreeg ook een nieuwe
naam: „Eik en Berg". Ze bestond voor het
1 Ubbergen vanuit de Ooypolder; in het 3
midden Waalhaven
2 Villa Montana, een chalet", gelegen
tegen de heuvelflank
3 De Rijksstraatweg met Waalheuvel en het
oude tolhuis
vergaard werden. Daartoe bouwde men
vlak aan de weg een tolhuisje met een slag
boom ervoor, dat wagens en rijtuigen de
doorgang belemmerde, totdat het verschul
digde bedrag betaald was. De tol werd in
1929 door belanghebbenden afgekocht en
de weg kwam in beheer van het Rijk, maar
het tolhuisje bleef staan en is onlangs op de
monumentenlijst geplaatst. De Rijksstraat
weg is in feite de slagader van Ubbergen.
Het dorp heeft geen echt middelpunt of het
zou de aaneenschakeling van kleinere huis
jes moeten zijn, die zich rond de oude tol
scharen. Hier woonden de „eenvoudige"
mensen, die op een of andere manier bij de
adel van het dorp in betrekking waren. Ver
der waren de deftige buitenhuizen voor het
grootste gedeelte langs de Rijksstraatweg
gebouwd, zodat Ubbergen het karakter van
een langgerekt straatdorp draagt.
WjMl
206
