Ubbergen, op weg naar
beschermd dorpsgezicht
Sinds enige tijd spant de Stichting tot
behoud van Monument en Landschap in
de gemeente Ubbergen zich samen met de
gemeente in om een belangrijk deel van
het dorp Ubbergen bij Nijmegen tot be
schermd dorpsgezicht aangewezen te
krijgen. Daartoe is een voorbereidings-
besluit genomen, dat de struktuur van
het gebied zoveel mogelijk veilig stelt.
Tevens is onlangs een groot aantal villa's
op de monumentenlijst geplaatst. Hier
over gaat de volgende beschouwing.
Slechts weinig plaatsen in Nederland kun
nen bogen op een dergelijk aanzicht, dat
Ubbergen biedt. Eén manier om Ubbergen
te bekijken, is die vanaf de Rijksstraatweg.
Het dorp strekt zich dan uit langs die oude
weg van Nijmegen naar Kleef, die zich op
enige hoogte, met aan één kant een steile
heuvelwand, tussen donker geboomte en
witgepleisterde huizen slingert. Steeds ope
nen zich nieuwe perspektieven, naargelang
de weg zich kromt. Deftige, statige villa's
schuiven hun fafaden in de blikrichting van
de reiziger, die van Nijmegen komt. Kenne
lijk hebben de bouwheren de plaats van hun
buitens zorgvuldig op de rijrichting van hun
bezoekers afgestemd. Ze bouwden hun hui-
205
zen zo, dat ze de weg bij elke kromming
optisch afsluiten en als blikvanger dienen.
Dat is de reden, dat verschillende villa's op
een hoge plaats in de helling en met hun
voorgevel in de zichtas van de weg staan,
terwijl de weg zelf vlak ervoor schielijk
afbuigt. Hoog opgaand, eeuwenoud ge
boomte, veelal uit beuken bestaand, zorgt
voor een natuurlijke, maar door mensen
hand geordende coulisse.
Men kan Ubbergen van boven bekijken,
vanaf de hoogten van de Kopse Hof, van die
van de Bossen van Dommer, of verder in de
richting van Beek, vanaf de Boterberg, de
Elyzeese Velden of de Ravenberg. Van hier
af openen zich diep uitgesleten dalen met
holle wegen naar het dorp toe. Verschil
lende beekjes met kristalhelder bronwater
begeleiden ze tot naar beneden. Men ziet
van boven af over de kruinen van de bomen
met daartussen de daken van de huizen, op
het vlakke polderland van de Ooy. Aan de
horizon maakt de rivier de Waal een grote,
omtrekkende beweging.
Men kan Ubbergen ook van beneden, vanuit
de Ooypolder, genieten. Het is een verras
send schouwspel te zien, hoe zich uit de
vlakke weilanden plotseling de steile, don
kere heuvelrug verheft. In het westen vlijt
de stad Nijmegen zich op de laatste uitlopers
van de hoogte, en terwijl de heuvels allengs
hoger worden, verschijnen onderlangs te
gen de hellingen de eerste witte villa's van
Ubbergen. Ze steken met hun blakend witte
gevels en donkere blinden af tegen hun bijna
zwarte achtergrond. In het midden van het
dorp rijst de barok aandoende, ietwat ge
drongen toren van Huize Waalheuvel op.
Iets verder vertoont zich de haast breekbaar
spitse dakruiter van de kapel, die deel uit
maakt van het voormalig Frans Pensionaat.
Maar ze maken zich niet los van hun achter
grond. Ze blijven ingebed in het beboste
heuvellandschap. En dan gaat de bebou
wing van Ubbergen bijna ongemerkt over in
die van Beek.
Maar laten we terugkeren naar de Rijks
straatweg, die in 1824 als tolweg door Jhr.
Gijsbert Jan Dommer van Poldersveldt
werd aangelegd. Hij verving een oudere
zandweg, die door zijn steilten en onregel
matigheden slecht begaanbaar was en de
villa's in Ubbergen en Beek slecht bereik
baar maakte. Er werd een „Commissie van
den Straatweg Nymegen-Cranenburg" op
gericht, die ervoor zorgde, dat de voor de
weg benodigde gelden middels tolheffing