Groningse steenfabrieken
De provincie Groningen is ooit ongeveer 9P
steenfabrieken rijk geweest. Een recente in
ventarisatie ten behoeve van Prov. Staten
van deze provincie heeft uitgewezen, dat er
nog maar acht operationeel zijn. Van zes
oude steenfabrieken zijn de bedrijfsgebou
wen nog min of meer in tact, maar die heb
ben wel op een enkele na een andere be
stemming gekregen. Voorts zijn er nog zes
voormalige steenfabrieken, die bouwkun
dig in slechte staat verkeren. Als de over
heid niet tijdig ingrijpt zal deze laatste groep
ook uit het landschapsbeeld verdwijnen.
Maar de provinciale overheid is bezig zich
hierover te bezinnen.
De Groningse steenfabrieken zijn inderdaad
voor het Groningse landschap beeldbepa
lend door hun karakteristieke droogloodsen
en schoorstenenVoor zo ver ze er nog staan
is het niet overdreven te zeggen, dat deze
steenfabrieken in feite behoren tot de groep
monumenten van bedrijf en techniek, mits
ze niet teveel door de tand des tijds zijn
aangetast. Geen enkele (oude) steenfabriek
is beschermd; m.i. ten onrechte.
Zoals met al dit soort objecten levert het
behoud vele problemen op. De restauratie
van deze fabriekscomplexen is een kostbare
aangelegenheid. En als men al tot restaura
tie overgaat zal men er toch eerst wel een
nieuwe bestemming voor moeten hebben.
Gebruik als opslagruimte zou een goede be
stemming kunnen zijn. In enkele gevallen
zou aan de inrichting als openluchtmuseum
kunnen worden gedacht.
De oudste ,baksteen"-industrie in ons land
dateert van na 1100. De produktie van ste
nen was voornamelijk bestemd voor de
bouw van kloosters, kerken en kastelen. De
stenen werden toen gebakken in een veldo-
ven op de bouwplaats. In Groningen dateren
de oudste grotere bouwwerken uit de 13e
eeuw. Aangenomen mag worden, dat de
eerste steenbakkerijen dan ook uit die tijd
zijn. Ze konden ontstaan, omdat in Gronin
gen zowel de klei als de brandstof (turf)
aanwezig was. Na de kerkhervorming
kwamen de kloosters leeg te staan en zij
gingen toen dienen als steengroeve'Een
voorbeeld van deze ontwikkeling is het
klooster Aduard, waarvan de stenen (kloos
termoppen) gebruikt werden voor vesting
werken en uitbreiding van de stad Gronin
gen.
De „reizende steenfabrieken" verdwenen
in de 16e eeuw. Ze maakten plaats voor de
tichelwerken, meer permanente produktie-
162
eenheden, die toen niet meer voor één pro
ject produceerden, maar stenen maakten
voor de vrije verkoop. Met deze vorm van
steenproduktie hielden zich vooral de land
jonkers bezig. Men noemde hen „tichelhe-
ren". Ook hereboeren gingen zich met de
steenfabricage bezig houden. De arbeiders
op de tichelwerken waren geen Groningers,
maar inwoners van het vorstendom Lippe;
Lipskers.
Vanaf de 17e eeuw is er sprake van een
I Overblijfselen van de steenfabriek tus
sen Winsum en Onderdendam
II Steenfabriek Rusthoven te Appingedam
Foto's Jur. Bosboom jrfProv. bestuur
Groningen
systematische kleiwinning in Groningen.
De fabriekseigenaren pachtten en kochten
land, dat in Groningen tot 90 cm werd afge-
