Groningse steenfabrieken De provincie Groningen is ooit ongeveer 9P steenfabrieken rijk geweest. Een recente in ventarisatie ten behoeve van Prov. Staten van deze provincie heeft uitgewezen, dat er nog maar acht operationeel zijn. Van zes oude steenfabrieken zijn de bedrijfsgebou wen nog min of meer in tact, maar die heb ben wel op een enkele na een andere be stemming gekregen. Voorts zijn er nog zes voormalige steenfabrieken, die bouwkun dig in slechte staat verkeren. Als de over heid niet tijdig ingrijpt zal deze laatste groep ook uit het landschapsbeeld verdwijnen. Maar de provinciale overheid is bezig zich hierover te bezinnen. De Groningse steenfabrieken zijn inderdaad voor het Groningse landschap beeldbepa lend door hun karakteristieke droogloodsen en schoorstenenVoor zo ver ze er nog staan is het niet overdreven te zeggen, dat deze steenfabrieken in feite behoren tot de groep monumenten van bedrijf en techniek, mits ze niet teveel door de tand des tijds zijn aangetast. Geen enkele (oude) steenfabriek is beschermd; m.i. ten onrechte. Zoals met al dit soort objecten levert het behoud vele problemen op. De restauratie van deze fabriekscomplexen is een kostbare aangelegenheid. En als men al tot restaura tie overgaat zal men er toch eerst wel een nieuwe bestemming voor moeten hebben. Gebruik als opslagruimte zou een goede be stemming kunnen zijn. In enkele gevallen zou aan de inrichting als openluchtmuseum kunnen worden gedacht. De oudste ,baksteen"-industrie in ons land dateert van na 1100. De produktie van ste nen was voornamelijk bestemd voor de bouw van kloosters, kerken en kastelen. De stenen werden toen gebakken in een veldo- ven op de bouwplaats. In Groningen dateren de oudste grotere bouwwerken uit de 13e eeuw. Aangenomen mag worden, dat de eerste steenbakkerijen dan ook uit die tijd zijn. Ze konden ontstaan, omdat in Gronin gen zowel de klei als de brandstof (turf) aanwezig was. Na de kerkhervorming kwamen de kloosters leeg te staan en zij gingen toen dienen als steengroeve'Een voorbeeld van deze ontwikkeling is het klooster Aduard, waarvan de stenen (kloos termoppen) gebruikt werden voor vesting werken en uitbreiding van de stad Gronin gen. De „reizende steenfabrieken" verdwenen in de 16e eeuw. Ze maakten plaats voor de tichelwerken, meer permanente produktie- 162 eenheden, die toen niet meer voor één pro ject produceerden, maar stenen maakten voor de vrije verkoop. Met deze vorm van steenproduktie hielden zich vooral de land jonkers bezig. Men noemde hen „tichelhe- ren". Ook hereboeren gingen zich met de steenfabricage bezig houden. De arbeiders op de tichelwerken waren geen Groningers, maar inwoners van het vorstendom Lippe; Lipskers. Vanaf de 17e eeuw is er sprake van een I Overblijfselen van de steenfabriek tus sen Winsum en Onderdendam II Steenfabriek Rusthoven te Appingedam Foto's Jur. Bosboom jrfProv. bestuur Groningen systematische kleiwinning in Groningen. De fabriekseigenaren pachtten en kochten land, dat in Groningen tot 90 cm werd afge-

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2023 | 1978 | | pagina 24