'18
l'ï
tr -8" {r
Nieuwstad van veel laat 19e eeuwse en
vroeg 20e eeuwse volkswoningbouw. Nu is
dat laatste uit een oogpunt van monumen
tenzorg niet zo'n bezwaar, maar enkele ka
rakteristieke bouwsels zijn met die „sane
ring" toch wel verdwenen. Er is overigens
in dit stadsdeel na kaalslag (grote stukken
liggen nog open, andere zijn wat kneuterig
en met te weinig openbaar groen weer be
bouwd) een nogal contrasterende nieuw
bouw gepleegd. We hebben hier het oog op
het nieuwe postkantoor met aansluitend een
winkelgalerij (niet zo functioneel in dit
stadsdeel), een politiebureau in een archi
tectuur waarover men in zo'n historisch ge
bonden stadje ook z'n twijfels kan hebben,
èn een brandweerkazerne. Van deze drie
moderne gebouwen is dat voor de brand
weer naar onze smaak architectonisch het
beste uitgevallen.
3 Het stadhuis
4 De toren van de Herv. Kerk
5 Een stuk behouden stadsmuur
Boerderijen verdwenen
Citeren we nog even de eerder genoemde
toelichting: „De boerderijen die vanaf het
ontstaan van de Nieuwstad in dit zuidelijke
stadsdeel zijn voorgekomen, zijn op enkele
fragmenten na verdwenen; in het huidige
stadsbeeld speelt de boerderij dan ook geen
rol meer".
Men heeft in de saneringsgedeelten hier en
daar ook niet steeds op gelukkige wijze ge
rehabiliteerd of nieuwbouw gepleegd. We
zeiden het al, maar de aandacht dient in dit
verband wel gevestigd te worden op de
sloop van het hofje de Loentjes, bepaald
geen voorbeeld dat navolging verdient.
We hopen met al het voorgaande niet de in
druk te hebben gewekt, dat we Culemborg
als monumentenstad in negatieve zin heb
ben ervaren. Integendeel zijn we geneigd te
zeggen. Culemborg heeft naar de stedelijke
omvang gemeten, een rijk monumentenbe-
zit, dat voor een aanzienlijk deel er pront bij
staat.
Het stadhuis werd tussen 1534-'39 gesticht
door toedoen van Elisabeth, laatste telg uit
het gelsacht der middeleeuwse heren van
dekt door houten tongewelven. In 1968
werd de laatste restauratie voltooid. De
markante - het stadssilhouet beheersende -
grotendeels ingebouwde toren, sinds 1654
zonder spits, bestaat uit een sobere 14e
eeuwse onderbouw en een rijkere insprin
gende bovengeleding uit de 15e eeuw. Aan
de zuidzijde bevindt zich het opmerkelijke
sacristiegebouw (pl. 1525). Het interieur
van deze kerk (incl. het meubilair) is alles
zins de moeite van het bezichtigen waard.
Een fraai, maar toch wel iets minder interes
sant monument is de Lutherse kerk (1839)
en sinds kort is de vroegere synagoge (thans
in gebruik als Geref. kerk) beschermd.
Deze synagoge, gebouwd op de plaats van
een vorige, dateerd uit 1867-'68 en werd
door architect J. Sillevis in neogotische stijl
ontworpen. Het gebouwtje dat de zgn.
palmstijl verraadt, staat er wat verloren bij
p;.:i.'-ifi. u;
Cuelmborg en haar tweede echtgenoot An-
toine de Lalaing, graaf van Hoogstraten,
wat de keus van Rombout Keldermans als
ontwerper verklaart. Het wordt gekenmerkt
door de stijl van de laatste fase der gotiek.
Het werd tijdens de Tweede wereldoorlog
gerestaureerd. Intussen was er aan het oor
spronkelijke gebouw nogal „gerommeld".
Dan hebben we in de Vismarkt een klassi-
cistisch afslaggebouwtje uit 1787 - in het
stadsbeeld wel opvallend, maar overigens
niet van zó grote betekenis. Veel belangrij
ker is de Grote of Sint Barbarakerk (herv.),
een gotische kruisbasiliek met zuilen, over-
in een omgeving waar veel is afgebroken.
Ook de Oud-katholieke kerk behoort tot de
beschermde monumenten, evenals het St.
Elisabeth's Weeshuis en de Latijnse school.
Havenfront
Dwalend door het stadje kom je vanzelf
langs de Veerweg met laat-19e eeuwse en
begin 20e "eeuwse arbeiderswoningen
(nieuw bestemmingsplan in de maak) ook
aan het Havenfront met helaas sterk verval
len pakhuizen, herinnerende aan een eco
nomische bloeiperiode. Terzijde ligt de
jachthaven met aan de straatzijde een pand
132
