vereine, kleine staat gebleven. Wetten van de Staten van Holland, van Gelderland en van de Staten-Generaal hadden er geen wetskracht. Daardoor ontwikkelde Culem- borg zich in de 14e eeuw tot een vrijplaats voor in de Statenbond vervolgden en kreeg de bevolking een zeer gemengd karakter. Aan de status van vrijstad kwam in 1772 een einde; voor 800.000 florijnen werd het ge bied door de laatste Heer van Culemborg verkocht aan de Staten van het Kwartier van Nijmegen. De ligging aan de rivier bepaalde de wijze, waarop de poorters in hun levens onderhoud voorzagen: handel, visserij en watertransport. Maar in de driedeling, waaruit de oude stad bestaat, was ook plaats voor boeren. Tot op de dag van vandaag zijn er nog verscheidene boerderijen binnen de muren en wallenHet beleid is er op gericht ook de laatste boerderijen nog uit de binnen stad te laten verdwijnen. Het eerste kasteel lag ten westen van de buurtschap Lanksmeer (Lanxmeer), bij een groot wiel of „kuil". Algemeen wordt aan genomen, dat Culemborg hieraan haar naam heeft de danken. Omstreeks de helft van de 14e eeuw werd de burcht gesloopt en ten oosten van het stadje, tussen de oude en nieuwe Lekdijk verrees een nieuw kasteel en vrijwel tegelijkertijd werden verdedi gingswerken aangelegd. Het kasteel werd in het beruchte jaar 1672 verwoest. In de loop der tijden heeft Culemborg haar verdedigingswerken nooit aangepast aan de ontwikkelingen op het stuk van vesting bouw. Zo verloor Culemborg haar militaire betekenis en dit feit heeft in niet geringe mate bijgedragen tot het verval en tenslotte het verdwijnen van een groot deel van wat lijk niet vreemd, mede, zoals al eerder op gemerkt, de ligging aan de Lek. Van de industriële ontwikkeling in de 19e eeuw kreeg ook Culemborg een vleugje mee. Textiel, tabak en stenen waren de voornaamste produkten. Maar de bloeitijd hiervan is alweer voorbij. Daarvan getuigen bijv. de trieste resten van een grote steen oven. In deze eeuw kwam de meubelindus trie tot sterke ontwikkeling, maar daarvan zijn thans nog slechts enkele grote en enige tientallen kleine overgebleven. Met de economische ontwikkeling hield de bevolkingsgroei min of meer gelijke tred. Telde Culemborg omstreeks 1800 zo'n 3900 inwoners, kort na de Tweede Wereld oorlog waren het er 11.500 en thans ca. 17.000. Tot de economische groei heeft in niet belangrijke mate de aanleg van de spoorweg Utrecht-Den Bosch bijgedragen. 2 f 1. Plattegrond van Hendrik Verstraelen De spoorbrug, een fijnkantig lint over de ri- 1621; in het midden de oude kern; boven vier, bepaalt mede het silhouet van het oude en links latere uitbreidingen Culemborg. Maar er zijn plannen voor een Foto: Rijksmuseum, Amsterdam nieuwe spoorbrug en dan zal de oude wor den gesloopt. 2 De Markt met op de achtergrond het stadhuis Beschermd stadsgebied De drie „delen" van Culemborg: oude stad, Havendijk en Nieuwstad vallen sinds kort eens deel uitmaakte van het verdedigings- onder het beschermende aft. 20 van de Mo- stelsel. Des te groter werd de betekenis van numentenwet. In de toelichting op de be- het stadje aan de rivier als stapel-, handels- slissing Culemborg tot beschermd stadsge- en marktplaats. De gunstige ligging in de zicht te verklaren, wordt nog een vierde noord-zuidverbinding was daaraan natuur- element genoemd, nl. het terrein van het - 130

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1978 | | pagina 23