Nieuweschans 350 jaar Op 4 mei 1628 verleenden de Staten-Generaal, op voordracht van stadhouder Ernst Casimir, machtiging tot aanleg van een nieuwe schans in Oost-Groningen. Dat was nodig geworden, omdat de Oude of Bellingwolder Schans zijn kracht en sterkte had verloren. Oude Schans, eertijds liggend aan de boorden van de Dollard, werd, door nieuwe polders land, dat heroverd was op de zee, langzaam maar zeker een schans geworden met een brede en onbeveiligde kleistrook achter zich. En juist de schansen in het oosten en noorden van ons land dankten hun nut en hun sterkte aan het feit, dat ze óf aan het water óf in een onbegaanbaar moeras lagen. Oudeschans moest dus vervangen worden dooreen betere verdedigingsplaats en daar voor koos men een terrein, iets ten noorden van Oudeschans, de Lange Akkeren bij Bonderzijl. Voordelen van deze plaats wa ren de gunstige ligging aan open water, zo dat aan- en afvoer per schip mogelijk zou zijn, de strategische ligging bij het kanaal van Bellingwolde en de mogelijkheid van de bouw van een sluis. En dat laatste was met name belangrijk, omdat daardoor bij nadering van de vijand, het hele omrin gende gebied van de schans kon worden geïnundeerd. Het bestuur van de stad Groningen, dat grote belangen in dit gebied had en dat er wel voor had gezorgd op tijd een vinger in de pap te krijgen, gaf de naam aan de nieuweschans. Op 18 juni 1628 ging er een missive van de stad uit met de mededeling van het besluit: ,,In delieberatie genomen zijnde hoe de Schantze op de Lange Ackers, nu gelegt wordende, genoempt zall worden. Is verstaen dat men dezelve noemen zall Houwinga Ham" Maar die naam is een papieren naam geble ven. De schans werd Langakkerschans ge noemd en ter onderscheiding van de oude, oftewel Bellingwolderschans ook wel aan geduid als de Nieuwe Schans. Om de ver warring compleet te maken, sprak men ten slotte van de Nieuwe of de Langakker schans. De plannen voor de schans werden in 1628 gemaakt en in augustus van datzelfde jaar kwam de schans gereed. Nu maakt het plaatsje Nieuweschans zich op om het 350-jarig bestaan te gaan vie ren.Niet meer als vesting, hoewel er veel is in het dorp, dat aan de oude vesting herin nert. Het stratenplan bijvoorbeeld is nog vrijwel geheel intact. De voormalige hoofdwacht staat er nog en een aantal hui zen, al dan niet gerestaureerd, zorgt vooral aan de Voorstraat vooreen stijlvolle, geslo ten bebouwing. Ook de oude kerk uit 1751 96 Voorstraat 6 in Nieuweschans na de restau ratie. In dit pand was voorheen een kruide nierswinkel gevestigd. vormt een boeiende herinnering aan de ves tiging van een garnizoen in de nieuwe schans. Synagoge als begin tien jaar geleden kocht het gemeentebestuur van Nieuweschans de in verval geraakte sy nagoge, daterend uit de 18e eeuw. Voor de restauratie van dit gebouw werd de Rijks dienst voor de Monumentenzorg ingescha keld. „Bij die gesprekken met de Rijksdienst bleek, dat men daar zeer geinteresseerd was in de oude kern van het dorp. Het straten plan uit de beginjaren van de schans - stra ten uit het centrum naar de verschillende bastions - was nog intact en het dorp telde een aantal monumentale of beeldondersteu nende panden. Het oudste pand, de voorma lige Hoofdwacht aan de Voorstraat bij voor beeld, dateert uit 1628. In 1971nèt voordat ik hier kwam, werden restauratieplannen gemaakt voor de panden Voorstraat 6 en Voorstraat 20. En tezelfdertijd werden de eerste schreden gezet op het pad naar de aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht!" aldus burgemeester T. J. Koek van Nieuw- schans. Eigen identiteit De beschikking tot aanwijzing van een be schermd dorpsgezicht voor Nieuweschans kwam af op 22 augustus 1974. Belangrijke overwegingen bij die aanwijzing waren on der meer: „De beide Kanonnierstraatjes vertegen woordigen door de klinkerbestrating en de bebouwing, waaruit de langgerekte vorm van de barakken van de manschappen her kenbaar is, nog duidelijk een stukje ge schiedenis van de vesting Nieuweschans. De gaaf gebleven oorspronkelijke structuur en de historische bebouwing, die tezamen de identiteit van Nieuwe Schans bepalen, rechtvaardigen een aanwijzing op grond van artikel 20 van de Monumentenwet van het gebied, dat bestaat uit de historische kem en enkele beeldbepalende 19e eeuwse elemen ten. In het te maken bestemmingsplan ex artikel 37 lid 5 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening, dat uit deze aanwijzing voort vloeit, zal tot uiting moeten komen, zonder dat er sprake van bevriezing is, dat de histo risch bepaalde vormen van aanleg en be bouwing bewaard blijven. Voor iedere wij ziging in het beeld dient op zorgvuldige wijze overwogen te worden of plaats, mate riaal, vorm en afmetingen zodanig gekozen zijn, dat het inpassen in de bestaande situ atie optimaal geschiedt." Vergelijkingen Boeiend is het te bezien hoe twee dicht bij elkaar gelegen schansen, als bij voorbeeld die van Bourtange en die van Nieuweschans eenzelfde rol hebben gespeeld in de tachtig jarige oorlog, hoe ze beide vrijwel tegelij kertijd hun waarde als schans verloren' en beide werden ontmanteld rond de laatste eeuwwisseling. Beide bleven grensplaat sen, beide doorstonden een economische terugslag, beide leden in de oorlog een ge voelig verlies, doordat vrijwel alle Joodse inwoners óf werden gedeporteerd of elders een nieuw leven begonnen, beide waren rond 1960grensplaatsjes met herinneringen aan een groots verleden, een gaaf bewaard

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1978 | | pagina 27