tl
denstad niet één grote bouwplaats zou wor
den. De verschillende stadia van wederop
bouw zouden zo steeds op de voet te volgen
zijn en de plannen konden dan zonodig nog
aangepast en veranderd worden.
De eerste resultaten.
Eindelijk is het- nu zo ver, dat de eerste
resultaten van deze politiek zichtbaar be
ginnen te worden. De Lage Markt, die men
in 1968 nog omwille van een geprojekteerde
„Waalboulevard" wilde slopen, nadert als
eerste deelprojekt van de wederopbouw, die
in januari 1976 begon, haar voltooiing.
3
De straat, waar blijkens haar naam en vol
gens archiefstukken in vroeger tijden ko
renmarkt werd gehouden, heefteen lange en
bewogen geschiedenis achter de rug, die
voornamelijk op haar ligging terug te voe
ren is. De huizen van de noordwand hebben
namelijk twee gezichten. Het ene kijkt uit
op de Lage Markt, het andere daarentegen
op de Waal en daar maken de huizen deel uit
van Nijmegens zwaar geschonden Waal
front.
Een vesting.
Toen Nijmegen nog vestingstad was, was
de Waalzijde door een muur met poorten
beschermd. Tegen deze muur zijn later hui
zen gebouwd, ook aan de waterzijde, zodat
de muur eigenlijk tussen de huizen ver
dween, maar in feite wel bestond. Alleen ter
hoogte van de Lage Markt ontbrak de muur
geheel en kon men door de achterkant der
huizen vanaf de Waal in de stad binnendrin
gen. In 1588 werden ter bescherming van de
stad en op haar kosten de vensters aan de
Waalzijde getralied en sommige dichtge
metseld. Dit bleek ook nodig, want in het
jaar daarop probeerde de beruchte Maarten
Schenck met zijn Staatse soldaten door deze
zwakste schakel in de stadsverdediging bin
nen te sluipen. Een verzonken en toegemet-
seld stadspoortje, in de buurt waarvan zich
Schencks list en ongeluk - hij werd gedood
- afspeelde, is in bijna onherkenbare toe
stand in de noordwand van de Lage Markt
opgenomen. Een gevelsteen vermeldt:
zware ijsgang. Enkele, helaas nu verdwe
nen gevelstenen herinnerden aan deze nood
toestanden. Zo kon men tot 1896 op een
steen lezen:
in 1800 - 10 en 10 was het water hier aan te
zien
Een andere gedenksteen had het opschrift:
in 't jaar 1860 en één stond 't water tot aan
dezen steen.
Dergelijke overstromingen kwamen hier al
tijd weer voor, ondanks het feit, dat de Lage
Markt in 1614 al eens opgehoogd was. En
kele gewelfde kelders van vóór die tijd, die
zich ook nu nog onder sommige panden
St. Antoni spoort
mislukte aanslag door Maarten Schenck
11 Augustus 1589
Het poortjedat door de aanleg van een lage
aarden wal vóór de huizen aan de Waalzijde
gedeeltelijk onder het huidige straatniveau
verdwenen is en waarvan de ingang aan de
andere zijde door een aanbouwsel aan het
oog onttrokken is, is nog niet in het algehele
restauratieplan voor de Lage Markt opge
nomen. Het ligt in de bedoeling later het
straatje naar het poortje - dat overigens de
enig overgebleven stadspoort van Nijmegen
is - en de doorgang zelf weer te openen.
Behalve door krijgsgeweld werd de Lage
Markt ook regelmatig vanwege zijn ligging
- laag aan de Waal, in tegenstelling tot de
Grote Markt, die een vijfentwintigtal meters
hoger ligt - door een hoogwaterstand geteis
terd. In de winter ging dat vaak gepaard niet
4
bevinden, hebben daarom ongewild onder
grondse vensters gekregen.
Benamingen van huizen, uit een tijd, dat er
geen huisnummers bestonden, zijn er ook
overgeleverd, zoals „In de Roeden Haen"
en „Het (Zwarte) Anker", die moeilijk te
lokaliseren zijn. Daarentegen zijn „De Hof
van Xanten" en „In de Olifant" heden nog
begrippen die verstaan worden. De beide
laatste zijn de enige grote patriciërshuizen
aan de straat.
De Hof van Xanten.
De Hof van Xanten, ook Jezuïtenhuis en
Vonckenpoort genaamd, is het huis met de
grootste kunsthistorische waarde en het
enige dat uiterlijk vanaf het midden van de
zeventiende eeuw onverbouwd gebleven is.
Het telt twee verdiepingen en vijf vensteras
sen onder een schilddak. De vensters wor
den door over de gehele hoogte van de gevel
149
