is. Behoud ter plaatse, als industrieel mo
nument, achtte de Raad de enige mogelijk
heid.
Behalve het museale aspect biedt het com
plex in de bestaande ambiance een in meer
dan één opzicht zeer concreet (educatief)
kader, waarbinnen het mogelijk is op bui
tengewoon overtuigende wijze in te gaan op
ontwikkelingen welke hebben geleid tot de
opkomst van de agrarische industrie, in het
bijzonder van de aardappelmeelindustrie in
de Groningse Veenkoloniën.
Om het beoogde veelzijdige doel te bereiken
heeft de Culturele Raad de financiële me
dewerking van het provinciaal bestuur inge
roepen bij een eventuele aankoop door de
Vereniging tot Behoud van Monumenten
van Bedrijf en Techniek. Gedacht werd aan
de oprichting van een stichting, die in pro
vinciaal verband met verschillende instel
lingen zou kunnen samenwerken. Zou dit
allemaal zijn gelukt, dan zou de fabriek op
de lijst van beschermde monumenten dienen
te worden geplaatst. De Culturele Raad
schermd omdat er ook een waterrad bij
behoort);
- een complete en nog werkende stoom-
houtzagerij te Groenlo (plm. 1900);
- stoomhoutzagerij Visser te Zwijndrecht;
inmiddels afgebroken op machinehuis
na;
- Bovenkruier- stoomzaagmolen De Sala
mander te Leidsendam, een belangrijk
overgangstype van wind naar stoom (be
schermd), maar handhaving is onzeker;
- stoomwasserij-blekerij Pieter van Dooren
te Tilburg (plm. 1830 - plm. 1930); in
M 75 gesloopt!
Weliswaar treft men hier en daar (wasse
rijen; suikerindustrie; leerlooierijen) nog
wel eens een stoommachine aan, de verdere
ambiance is van nul en gener waarde.
Vandaar dat er voor werd gepleit in elk
geval de dextrine-fabriek als uniek voor
beeld, te behouden en te beschermen.
Mislukt!
Het voorgaande was geschreven op het
meende, dat dit plan past in de doelstellin
gen van de Monumentennota van het pro
vinciaal bestuur.
Er werd aan herinnerd, dat minister Van
Doom (CRM) onlangs te kennen heeft ge
geven het behoud van industriële monumen
ten een belangrijke zaak te vinden. Welnu
de Veendamse dextrinefabriek is een voor
beeld van zo'n industrieel monument, dat
alleszins waard is in zijn geheel bewaard en
beschermd te worden.
Aan het adres is een bijlage toegevoegd
met een lijst van wat er in M 75 nog over
was aan complete monumenten van bedrijf
en techniek met stoomkracht.
Afgezien van een tiental complete stoom
gemalen, die beschermd zijn (een mensen
leeftijd geleden waren er nog honderden
stoomgemalen!), worden genoemd:
Historische stoombedrijven
- een papierfabriekje met complete inven
taris van plm. 1890 nabij Apeldoorn (be-
De houten procesinstallatie met
drijfwerk
De foto's zijn van de Provincie
Groningen
moment, dat de Culturele Raad nog hoop
koesterde de dextrine-fabriek te kunnen be
houden. Vandaar, dat we oorspronkelijk dit
artikel in de „tegenwoordige tijd" hadden
geschreven. De Culturele Raad hoopte met
een publikatie in ons tijdschrift de autoritei
ten te kunnen vermurwen. Op verzoek van
de Culturele Raad hielden we onze publika
tie echter op, dwz. we lieten ons artikel, dat
bestemd was voor het decembernummer
1975 niet verschijnen. Inmiddels blijkt de
hoop van de Culturele Raad in rook te zijn
vervlogen. De onderhandelingen tussen de
Vereniging tot behoud van Monumenten
van Bedrijf en Techniek te Arnhem en het
Provinciaal bestuur zijn mislukt!
Kon. Scholten Honig vroeg voor het fa-
briekcomplex 475.000, een bedrag, dat
voor de MBT veel te hoog was. Vandaar de
pogingen om van provincie en gemeente
een bijdrage te krijgen, maar daarvoor bleek
geen geld beschikbaar. Ged. Staten van
Groningen schreven aan de Culturele Raad
o.a.: „Met belangstelling hebben wij kennis
genomen van uw brief, waarin u pleit voor
het behoud van de voormalige dextrinefa
briek te Veendam. Wij delen uw mening,
dat naast de „gewone" monumenten ook de
industriële monumenten aandacht verdie
nen. Het huidige bestand van deze indus
triële objecten is inderdaad niet groot meer.
Er zou dan ook zeker aanleiding bestaan om
de dextrinefabriek te Veendam te behou
den. Het bedrag dat alleen al met de aan
koop van dit complex is gemoeid maakt het
ons tot onze spijt echter niet mogelijk op
adequate wijze medewerking aan de aan
koop van deze fabriek te verlenen. De hui
dige financiële positie van onze provincie is
namelijk zodanig, dat wij niet in staat zijn
hiervoor een bijdrage in het vooruitzicht te
stellen die ook maar enigszins in redelijke
verhouding staat tot het benodigde be
drag."
Regeling gewenst
De Culturele Raad liet ons nu weten, dat de
dextrinefabriek hoogstwaarschijnlijk voor
het nageslacht verloren gaat. Een groot ver
lies, vindt de Culturele Raad en daarmee
zijn we het volkomen eens.
De Culturele Raad schreef ons verder: „Het
is duidelijk, dat op dit moment behoefte
bestaat aan een regeling waarmee wordt
voorkomen, dat in de toekomst belangrijke
monumenten van bedrijf en techniek als ge
volg van onvoldoende financiële middelen
niet kunnen worden gehandhaafd, c.q.
worden gesloopt. Belangrijke natuurgebie
den worden tegenwoordig wel door de
overheid aangekocht en terecht vinden we.
Waarom bestaat die mogelijkheid niet voor
monumenten van bedrijf en techniek? We
zullen moeten gaan beseffen - meer dan in
het verleden het geval is geweest - dat mo
numenten van bedrijf en techniek niet op
zichzelf staan. Zij maken deel uit van een
complex van ontwikkelingen, die in velerlei
opzichten heeft bijgedragen tot de vorming
en de vormgeving van onze ruimtelijke en
sociale omgeving."
We sluiten ons ook wat deze laatste opmer
kingen betreft, gaarne bij de mening van de
Culturele Raad aan.
Alle instanties, die zich hebben ingespan
nen de dextrinefabriek te behouden, verdie
nen intussen waardering voor hun poging.
De Groningse mislukking lijkt aanleiding
om landelijk de handen ineen te slaan om
monumenten van bedrijf en techniek te be
houden. De Ver. MBT kan hier wellicht
coördinerend optreden.
v.d.W.
28
