Historie van een stad
Uit de vele bodemvondsten valt op te
maken, dat er al voor de komst van de
Romeinen een handelsweg was, die ter
plaatse van het huidige Maastricht de
Maas kruiste. Als mogelijk tracé kan
worden genoemd: Brusselsestraat,
Grote Staat en Jodenstraat. Tussen de
Jodenstraat en de Wijcker Heidenstraat
kan een oversteekplaats hebben gele
gen. De laat-romeinse versterking heeft
iets meer naar het zuiden gelegen. Ter
hoogte van de Eksterstraat kruiste de
romeinse heerbaan van Bononia Bou-
logne sur Mer) naar Colonia Agrippina
(Keulen) de Maas. Bij baggerwerk-
zaamheden in de periode 1963 - 1965
zijn resten van stenen pijlers gevonden
van de laat-romeinse brug. Op de weste
lijke oever viel de heerbaan samen met
de nu nog zo geheten Romeinse Baan
onder Wolder en binnen de stad met de
Brusselsestraat en Vrijthof-Noord.
Over het verdere verloop van deze weg
naar de 5de eeuwse versterking is niets
met zekerheid bekend.
Zeer waarschijnlijk is ook het gebied
rondom Grote Staat en Jodenstraat vanaf
de romeinse overheersing permanent
bewoond geweest. Hetzelfde geldt voor
Wijck, volgens de naam Vicus - dit is
Wijk - van romeinse oorsprong. In de
vroege Middeleeuwen ontwikkelde zich
een tweede bewoningskem om de curtis
bij de Frankische koningspalts, gelegen
op de zuidoosthoek van het Vrijthof tus
sen de Bredestraat en Platielstraat, ver
moedelijk aan een arm van de Jeker, die
langs de oostkant van het Vrijthof kan
hebben gelopen. De stiftskerk van Sint
Servatius, boven de plaats waar deze
heilige in 384 is begraven, heeft een
uitgestrekte immuniteit gehad, waarvan
onder andere het Vrijthof deel uit maak
te.
Stadsmuur
In 1204 verwierf de hertog van Brabant
de koninklijke rechten van Maastricht in
leen. Omdat de bisschop van'Luik daar
naast zijn wereldlijke rechten behield is
dit de oorsprong van de merkwaardige
tweeherige bestuursvorm van de stad.
Tot 1794 werd zij als een afzonderlijke
staat bestuurd door de bisschop van Luik
en de hertog van Brabant (sinds de Tach
tigjarige Oorlog de Staten-Generaal). In
1229 kregen de inwoners van de hertog
toestemming de stad te versterken. De
ommuring liep langs de Kleine Gracht,
diagonaal over de Markt, langs de Grote
Gracht, ten westen van het Sint Servaas-
klooster, langs het Klein Grachtje en het
Lang Grachtje en sloot bij de Onze Lieve
Vrouwewal weer op de Maas aan. De
eerste stadsmuur is nog over grote lengte
aanwezig en is verder nog goed te volgen
in de kadastrale grenzenAls enige stads
poort uit die tijd is de Helpoort bewaard
gebleven. In de 13de eeuw werd ook
Wijck versterkt en door een nieuwe ste
nen brug met Maastricht verbonden. Dit
is de nog bestaande, in de 17de en 19de
eeuw herstelde en gedeeltelijk gewij
zigde Sint Servaasbrug.
Buiten de sterkte ontstonden al spoedig
wijken of kwartieren langs de radiaal op
de stad gerichte handelswegen. In de
14de eeuw worden deze toegangswe
gen, namelijk de Boschstraat, de Capu-
cijnerstraat, de Brusselsestraat en de
Tongersestraat met de tussenliggende
onbebouwde terreinen, die in gebruik
waren bij de kloosters en boerderijen,
binnen een nieuwe omwalling gebracht.
Met de toevoeging van het gebied ten
zuiden van de Helpoort, oorspronkelijk
Luiks gebied, heeft de stad in het begin
van de 16de eeuw een omvang gekregen
die tot in de 19de eeuw niet meer zou
veranderen. De stadsplattegrond van
Bellemonte van ca. 1570 geeft een dui
delijk beeld van Maastricht in de 16de
eeuw. Bij vergelijking met de huidige
stadsplattegrond valt op dat de hoofd
kenmerken van dat stadsplan nog gro
tendeels aanwezig zijn.
Veranderingen
In de 18de eeuw werden de verdedi
gingswerken van de stad ingrijpend ge
wijzigd en uitgebreid. De directie relatie
in verkaveling en wegbeloop tussen het
gebied binnen en buiten de stad werd
toen voorgoed verbroken. De maquette
van Maastricht uit 1752 (Hötel des Inva
lides, Parijs), alsmede het kadastrale
minuutplan van ca. 1830, geven een be
trouwbare weergave van de opeenvol
gende verdedigingswerken. Ingrijpende
veranderingen in de stadsplattegrond
zijn in de 19de eeuw veroorzaakt door
het graven van de Zuid-Willemsvaart in
1825, de aanleg van het Bassin in het
zelfde jaar, en de aanleg van het Kanaal
naar Luik in 1845, waarvoor een strook
bebouwing direct aan de rivier en on
dermeer de Antonietenkerk ten oosten
van de Sint Antoniusstraat werden afge
broken.
Het rivierfront kwam hierdoor terug te
liggen en werd van noord naar zuid ge
vormd door Van Hasseltkade, Kessels-
kade, Bat en Onze Lieve Vrouwekade.
Het profiel van het kanaal en een boom
beplanting zorgden voor een ruimtelijk
interessante overgang tussen stad en ri
vier. Vervolgens zijn de ontmanteling
van de vesting in 1867, de expansie van
industriële bedrijven aan de rand van de
stad en een sterke toename van de bevol
king van grote betekenis voor de ruimte
lijke opbouw geweest. Het duidelijkst
zichtbaar was deze ontwikkeling in het
Boschstraatkwartier, waar een enorme
verdichting van de bebouwing optrad.
Ter plaatse van de geslechte vestingwer
ken ontstonden woonstraten-, die afhan
kelijk van de plaats in de stad, meer of
minder allure bezaten. Voor Wijck is de
komst van de spoorwegen en de aanleg
van de Stationsstraat in het verlengde
van de Sint Servaasbrug van groot be
lang geweest, zowel vanwege de eco
nomische impuls als vanwege de daarop
volgende stedebouwkundige uitleg.
Vooral de 19e-eeuwse bebouwing aan
de Stationsstraat en aan de Wilhelmina-
singel leverden een wezenlijke bijdrage
aan het stadsbeeld.
Aantastingen
Een aantal van de genoemde wijzigingen
in de 19de eeuw moet worden aange
merkt als een positieve aanvulling op de
historische karakteristiek van de neder
zetting. Dit geldt met name voor de
structuur en de bebouwing van het Bas
sin, de Stationsstraat en het gebied ten
zuiden van het bastion Vijf Koppen (Sint
Pieterskade en omgeving).
Veel recente wijzigingen van de histori
sche plattegrond zijn het gevolg van ver-
keersvoorzieningen en hebben zonder
uitzondering tot - zij het soms inciden
tele - aantastingen geleid: de Wilhelmi-
nabrug met een directe aansluiting op de
Markt, de Maasboulevard, die op de
plaats van het gedempte kanaal is aange
legd, en een drietal parkeergarages.
Ook ten gevolge van ingrijpende
sanering van slechte woningen
(Boschstraat-kwartier) en een grote uit
breiding van centrumfuncties, industrie
en bijzondere doeleinden, waaronder
verzorgings- en verpleegtehuizen, en
bijzondere doeleinden, waaronder
verzorgings- en verpleegtehuizen, zijn
er verstoringen in de stadsstructuur op
getreden. Ook de tijdelijke bebouwing
van Griend met een expositiehal is als
een ernstige aantasting aan te merken.
218
