Vijfenzeventig jaar Vereniging „Haerlem"
rr c
m
Dit jaar, om precies te zijn op 2 november 1976, bestaat de historische vereniging in
Haarlem vijfenzeventig jaar. Vanaf 27 november is ter gelegenheid van dit jubileum
een tentoonstelling te zien over de stad Haarlem in deze vijfenzeventig jaar. Deze
tentoonstelling, door het Frans Hals Museum gemaakt, en getiteld „Groeten uit
Haarlem", wordt gehouden in de Vleeshal op de Haarlemse Grote Markt en blijft
daar te bezichtigen tot 13 maart 1977. Naast een respectabele serie publikaties,
waaronder het sedert 1929 verschijnende Jaarboek „Haerlem", het organiseren van
excursies, lezingen, tentoonstellingen, het aanleggen vaq een topografische atlas, enz.,
heeftHaerlemin deze 75 jaar ook een en ander gedaan voor de monumenten en het
stadsschoon van Haarlem. Het is op dit aspect dat hieronder nader zal worden
ingegaan.
Reeds in de eerste prospectus die het bestuur
samenstelde, gedateerd december 1901,
dus een maand na de oprichting der vereni
ging, schreef men „De plaats onzer inwo
ning is lang bekend en beroemd geweest
door de oude en fraaie gevels, welke er,
meer dan in andere steden van Holland,
werden aangetroffen. Maar hier gelijk
alom, verandert het uiterlijk aanzien van
straten, grachten, markten en pleinen met
den dag". Om vast te leggen hoe Haarlem
er rond 1900 uitzag en om de eigenaars van
oude huizen „aandachtig" te maken op de
architectonische betekenis van hun bezit,
werd het plan geopperd een inventaris in
boekvorm te maken van „alle oude gebou
wen, huizen en gevels, geheel of gedeelte
lijk, ongerept of geschonden, bij het begin
der twintigste eeuw in Haarlem nog aanwe
zig". Met voortvarendheid werd aan dit
plan voor de „gevelcatalogus" zoals men
het in die tijd noemde, gewerkt. In 1903
werd de stad verdeeld in vijf districten en
vijf bestuursleden zouden ieder in een dis
trict de gevels inventariseren. Bij de uitwer
king bleek dit uiteraard geen werkbaar plan,
waarop het bestuurslid de bouwkundig in
genieur J. A. G. van der Steur zich bereid
verklaarde het werk ter hand te nemen. In
1907 verscheen van hem bij de erven F.
Bohn te Haarlem een lijvig boek Oude Ge
bouwen in Haarlem in een oplage van 500
exemplaren, als uitgave van de vereniging
„Haerlem". Deze beschrijving van 467 ge
vels, gebouwd tussen de 14de eeuw en
1844, gevolgd door 110 afbeeldingen, werd
een standaardwerk voor de Haarlemse
bouwkunst. Het raakte in 1943 uitverkocht
en is sindsdien antiquarisch een gezocht
werk.
Ook gaf de vereniging driemaal een boek uit
over de Haarlemse hofjes; in 1904 van de
hand van de „wandelende dominee" J.
Craandijk, met, voor huidige begrippen,
1De gevels Botermarkt 25 en 27hersteld
met advies en subsidie van Haerlem" in
1907-1909. De foto is uit 1908: nummer 25
(links) is gerestaureerd, nummer 27 (links)
nog niet.
nostalgische foto's en in 1951 en 1972 van
de hand van mej. dr. G. H. Kurtz.
Maar het was niet alleen via publikaties dat
de aandacht van „Haerlem" op de monu
menten in en om Haarlem werd gericht.
Vele malen werden acties gevoerd voor het
behoud van het stadsbeeld of werden met
behulp van subsidies kleine herstellingen
aan belangrijke gebouwen verricht. Een
complete lijst van dit soort bemoeiingen van
de vereniging „Haerlem" in deze 75 jaar
zou ca 230 gevallen tellen. Enkele daarvan
zullen hier worden gememoreerd.
Een der eerste daden der nieuwe vereniging
op dit gebied was het verzenden in 1905 van
een brief aan de Haarlemse architecten met
het verzoek bij veranderingen te proberen
oude gevels te behouden. In 1907 werd voor
het eerst actie gevoerd om in Haarlem een
*- k_—r S—
i,
fa;
207
