Middeleeuws kerkje in Leur
Herman
Gorterhuis
De Stichting Oude Gelderse Kerken heeft
onlangs haar eerste kerk kunnen overne
men. Het betreft de middeleeuwse Ned.
Herv. Kerk te Leur, gem. Bergharen, in het
Land van Maas en Waal. De datum van
overneming noemt de stichting een
gedenkwaardige dag en daarmee kunnen we
het volkomen eens zijn, in aanmerking ne
mende, dat de stichting nauwelijks VI2 jaar
bestaat en haar geldmiddelen beperkt zijn,
al mag zij er trots op zijn nu reeds ruim 1200
begunstigers te tellen.
Al van verre is deze uit ca. 1400 daterende
kerk op het verhoogde kerkhof aan de
Dorpsstraat te zien. Opgravingen hebben
uitgewezen, dat het tegenwoordige kerkge
bouw al een voorganger moet hebben ge
had. De oudst bekende oorkonde, waarin dé
aan de Moeder Gods toegewijde kerk te
Leur wordt genoemd, is het „Liber procu-
riationum et petitionum" van de aartsdia
ken van Xanten uit 1291Van dit vermoede
lijk tufstenen kerkje zijn de funderingen ge
deeltelijk teruggevonden. Hierop is rond
1400 het bakstenen schip van de tegen
woordige kerk gebouwd. Vooraf had het
oude kerkje al een westelijke uitbreiding
gekregen, waarop later vermoedelijk, na de
bouw van het schip, de tegenwoordige bo
venbouw van de toren is gebouwd. De rij
zige spits van deze toren stamt uit het einde
van de 16e of het begin van de 17e eeuw. De
opgravingen hebben ook aangetoond, dat
het huidige schip aan de zuidzijde een zij
beuk gekend moet hebben. Ook aan de
noordzijde van het schip moet een aan
bouwsel hebben gestaan.
Iets breder en veel hoger dan het schip is het
uitwendig door tufstenen banden doorregen
laat- gotische koor uit het begin van de 16e
eeuw. Dit koor is overkluisd door een fraai
netgewelf. Tevens is de fundering terugge
vonden van een bijbehorende kapel of sa
cristie aan de zuidzijde van het koor. Om
streeks 1780 is op deze fundering een ka-
pelvormige grafkelder voor de familie Van
Balveren, heren van Leur, gebouwd. Tus
sen 1907 en 1912 heeft mr. W. E. J. baron
van Balveren, de laatste heer uit het geslacht
(dat sinds 1748 de heerlijkheid Leur had
bezeten), het kerkgebouw laten restaureren
door architect F. A. Ludewig uit Nijmegen.
Muurschilderingen
Bij deze herstelwerkzaamheden kwamen in
het koor op de noordmuur belangrijke
muurschilderingen uit het begin van de 16e
eeuw tevoorschijn. De sinds de blootleg-
148
Het middeleeuwse kerkje in Leur, het eerste
bezit van de Stichting Oude Gelderse Ker
ken.
ging sterk achteruitgaande muurschilderin
gen stellen de Mannaregen in de woestijn
tijdens de uittocht van de Israëlieten uit
Egypte voor: boven God de Vader, die het
Manna uit de hemel doet regenen, en daar
onder de knielende Mozes en het Volk Is
raël, die dit hemelbrood vergaart. Terzijde
van het sacramentshuisje twee hogepries
ters; geheel links de dans om het gouden
kalf. Op het gewelf treft men omamentaal
schilderwerk aan, alsmede de H. Maagd en
drie Heiligen. Ook zijn teruggevonden de
22 verdienstelijke Iaat-gotische panelen uit
de eerste helft van de 16e eeuw. Deze zijn
bij de restauratie in de huidige banken ver
werkt.
In het koor staat een hardstenen doopvont
uit de 13e eeuw. De preekstoel stamt uit de
tweede helft van de 18e eeuw. Links van de
preekstoel is in de muur, ongeveer een me
ter boven de begane grond, een gedenksteen
aangebracht met het opschrift: „Tot dezen
steen stond het water bij den hooge over
stroming van den XXII Februari
M.D.C.C.X.C.I.X (1799)". Tegen de
zuidwand van het koor staat een grafsteen,
waarop de wapens voorkomen van de bis
schop en van Van Masseme en Van Belle.
In het torenportaal ligt een altaarsteen. Deze
in 1970 herontdekte steen heeft meer dan
drie eeuwen als stoep voor de westingang
gediend.
De overname door de stichting maakt het
de kerkvoogdij mogelijk het kerkgebouw
te handhaven voor het houden van gods
dienstoefeningen
Uit het voorgaande zal het duidelijk zijn
geworden, dat het alleszins de moeite waard
was dit zeer oude monument in stand te
houden.
De historische gegevens voor dit artikel zijn
ontleend aan een bijdrage van H. J. van
Capelleveen, geschreven voorde begunsti
gers van de stichting.
B. en W. van Zaanstad hebben meegedeeld,
dat er voorlopig geen sloopvergunning kan
worden gegeven voor het Herman Gorter
huis in Wormerveer. Naar men zich herin
nert, werd de feitelijk illegale sloop van het
Gorterhuis in november 1975 stopgezet,
nadat hiertegen protesten waren gerezen.
Het Herman Gorterhuis staat nu op de voor
lopige lijst van beschermde monumenten.
De Monumentenraad zou de minister van
CRM inmiddels hebben geadviseerd het
huis van de letterkundige op de definitieve
lijst te plaatsen. Hierop heeft de minister
nog geen beslissing genomen.
Een wethouder van Zaanstad heeft intussen
meegedeeld, dat mocht het Gorterhuis op de
definitieve lijst worden geplaatst, de ge
meente daartegen in beroep zal gaan, „om
dat de gemeente niet over de financiële
middelen beschikt om dit huis te restaure
ren."
Dit kan natuurlijk geen doorslaggevend ar
gument zijn. Zo al het Rijk niet bereid zou
zijn de nodige financiën voor de restauratie
te fourneren, dan zijn er allicht andere we
gen te vinden om het geld daarvoor op te
brengen.
