Eindhoven
beschermt
hoort. Deze boerderij werd in de eerste helft
van de 19e eeuw gebruikt als jachthuis
(vandaar de naam Speelhuis). Om deze re
denen is Riel nu tot beschermd dorpsgezicht
aangewezen.
Langgevelboerderijen
De langgevelboerderij is na de 17e eeuw als
nieuw type ontstaan. De wanden zijn laag,
zodat de grote schuurdeuren niet in het
muurvlak konden worden opgenomen. De
ingang tot het woonhuis is in de korte zijge
vel aangebracht. De westelijke dakhelling is
flauw hellend; de oostkant van het dak is vrij
steil.
Er is echter nog een tweede type langgevel-
sarde kap; hierin bevindt zich een dakven
ster met versierde wangen en twee oeils-
de-boeuf. Dit huis is rijk van stucwerk voor
zien.
Kleine Berg 33-37 is gebouwd door de ar
chitect P. v. d. Mark; het dateert uit 1890. In
de gevel ziet men een rijke toepassing van
natuursteen en neo-renaissance motieven.
Opvallend is de deurpartij.
Ook de Bazel
Van jonger datum zijn enkele andere huizen
in Eindhoven, die op de gemeentelijke mo
numentenlijst zijn geplaatst, zoals het pand
Markt 23A, gebouwd in de stijl van de Am
sterdamse school; het dateert uit 1924 en
Wie het over Eindhoven heeft, zal in vele
gevallen niet aanstonds aan monumenten
denken. Toch zijn die er; sterker nog, er is
een rijkslijst van beschermde monumenten
en een soortgelijke lijst van de gemeente. De
onder art. 8 van de Monumentenwet val
lende monumenten - de rijkslijst - zijn 18 in
getal; de gemeentelijke lijst telt 46 be
schermde monumenten. Deze opsomming
zou geen onmiddellijke aanleiding zijn om
aandacht aan de „lichtstad" te besteden,
maar enige maanden geleden zijn drie z.g.
Brabantse langgevelboerderijen in het tot
Eindhoven behorende gehucht Riel op de
aanvullende lijst van het rijk geplaatst.Endit
was voor ons aanleiding even in de geschie
denis van Eindhoven te duiken.*)
Al in de 13e eeuw kreeg Eindhoven stads
rechten en het is dus niet zo verwonderlijk,
dat er nog resten zijn, die aan het verleden
herinneren. Dat is b.v. het geval met het
Augustijnerklooster, dat oorspronkelijk
„Mariënhage" heette. Binnen het 19e-
eeuwse en moderne complex bevindt zich
nog een vleugel van het 15e-eeuwse kloos
ter, in 1628 verbouwd, in 1632 voor de
tweede keer, zoals blijkt uit de ankers in de
voor- en zijgevelDan is er nog het Looiers
huis (Urkhovenseweg 2), dat uit het begin
van de 16e eeuw dateert. Aan dezelfde weg
- op nr. 71 - staat een 17e-eeuwse Kempi-
sche langgevelboerderij. Voor het overige
dateren de monumenten op het grondgebied
van de gemeente Eindhoven uit de 18e, 19e
en zelfs de 20e eeuw.
De drie onlangs op de aanvullende rijkslijst
geplaatste langgevelboerderijen zijn, zoals
gezegd, gelegen in Riel, een gehucht met
een geschiedenis die meer dan 1200 jaar oud
is. In het noorden van het gehucht ligt het
historische dorpscentrum (een akkerdorp),
de driehoekige Plaatse, waar zich een
drenkkuil-brandkuil bevond. Rond de
Plaatse staan vier boerderijen en enige land
arbeidershuisjes. In het zuiden van Riel
stond een kapel. Vlak daarbij een boerderij,
waarvan het erf omgracht was. Die boer
derij is de kiem van het deel van het ge-
40 hucht, dat tot het type hoeveakkerdorp be-
Urkhovenseweg 71
boerderij. Deze heeft een hoge voor- en
achtergevel. Dit type ontwikkelde zich om
streeks 1700 uit het eerder genoemde type.
De wanden werden zoveel hoger, dat de
hoge schuurdeuren in het vlak van de wand
konden worden opgenomen. De ingang van
het woonhuis werd in de lange zijgevel aan
gebracht.
De 17e-eeuwse Kempische langgevelboer
derij aan de Urkhovenseweg 71 is gedekt
met Oudhollandse pannen en stro, waarvan
het woonhuis omstreeks 1850 is vernieuwd.
Vanwege de schaapskooi aan het eind van
de schuur wordt deze boerderij van grote
volkskundige waarde geacht. De boerderij
deed in de 17e eeuw dienst als schuurkerk.
Het erf is traditioneel ingericht en er staat
een bakhuis bij.
Van aanmerkelijk jonger datum is het eclec-
ticistisch dubbelhuis aan de Stratumsedijk
24. Het werd in 1896 gebouwd en heeft een
witgeschilderde, gepleisterde gevel en een
leigedekt schilddak. In de middentravee be
vindt zich een balkon met ijzeren sierhek en
een dakvenster met classicistisch fronton.
De bomen in de tuin dateren ongeveer uit
dezelfde tijd, waarin het huis werd ge
bouwd.
Hoogstraat 316 werd omstreeks 1880 ge
bouwd als woonhuis van de burgemeester
van GestelHet is eveneens een dubbelhuis,
in neo-stijl gebouwd, met leigedekte man-
werd gebouwd door de architect F. Wolters,
BNA.
Aan de Parklaan staan twee landhuizen, die
eveneens zijn beschermd. Het bekendste
van de twee is ongetwijfeld Huize De Laak,
het grote landhuis in neo-stijl, in 1906-1907
gebouwd voor ir. A. F. Philips. Aan de
Parklaan (nr. 56) bouwde K. P. C. de Bazel
in 1916 een landhuis.
Uit deze selectie van beschermde gebouwen
in Eindhoven, ziet men, dat men in deze
gemeente, met een zeer modem stads(win-
kel)centrum, en die overigens gedomineerd
wordt door enorme fabrieksgebouwen van
ondernemingen, die een wereldnaam ver
wierven, in de keus van monumenten, die
voor bescherming in aanmerking komen,
selectief te werk gaat. De industrialisatie
heeft in Eindhoven een enorme vlucht ge
nomen, maar het gemeentebestuur geeft er
blijk van open oog te hebben voor het cultu
reel erfgoed, dat omvangrijker is dan men
van deze stad zou verwachten.
v. d. W.
Enkele détailgegevens voor dit artikel z(jn
ontleend aan een overzicht van het Gemeen
tearchief van Eindhoven, ons welwillend ter
beschikking gesteld door de adjunct
archivaris, de heer A. D. Kakebeeke.
