Putten
In Putten (Gld.) kwam het in 1885 ge
bouwde „Puttersgemaal" op de lijst. Dit
gemaal bezit een ééncilinder dubbelwer-
kende stoommachine met stoomschuif, in
1885 gebouwd door Sepp Co te Ensche
de. In 1912 kwam in het ketelhuis een lig
gende ketel, geleverd door Machinefabriek
„Breda". Ook de machinistenwoning is bij
de bescherming inbegrepen.
Velsen
In de Velserbroek te Velsen werd een ge
maal ten dele in bescherming genomen
vanwege het uit 1915 daterende machine
park. Het gemaal bestond al in het prille
Lemmer
In Lemmer werd het ir. Wouda-gemaal te
Tacozijl in bescherming genomen. Wouda
ontwierp voor dit gemaal in 1913 reeds de
plannen, maar de bouw ervan werd pas in
1917-1918 gerealiseerd. Dertig jaar gele
den werd dit gemaal het grootste van Europa
genoemd. In de machinehal bevinden zich
viertandem-compound stoommachines, elk
van ongeveer 500 pk, ontworpen en uitge
voerd door machinefabriek Louis Smul-
ders/Jaffa te Utrecht in 1919. Elke stoom
machine drijft twee centrifugaalpompen
aan. In het ketelhuis staan vier Werkspoor-
vuurgang-vlampijpketels. De stoommachi
nes zijn unieke voorbeelden van de uiter-
Hank
Eveneens in het kader van de aanleg van de
nieuwe Maasmond werd tijdens de jaren
1893-1894 bij het gehucht de Pereboom te
Hank een schepradstoomgemaal gebouwd,
dat in 1914 verbouwd werd tot stoom-
centrifugaalpompgemaal. Het gemaal bevat
een horizontale stoommachine van het fa
brikaat Stork uit 1914. In het ketelhuis be
vinden zich twee vuurgangketels, resp. van
Stork 1914 en Machinefabriek „Breda" uit
1932.
Het gemaal is een goed voorbeeld van een
klein, laat-negentiende-eeuws, door de
Rijkswaterstaat gebouwd schepradgemaal.
Historisch is het belangrijk als herinnering
"«Uwe- - -
Lemmer
begin van de negentiende eeuw, maar werd
in 1820 vernieuwd. Het huidige machine
huis en het woonhuis van de machinist
sluiswachter, gebouwd in 1915, zijn niet op
de lijst geplaatst.
Genemuiden
Het stoomgemaal van Genemuiden in de
polder Mastenbroek werd gebouwd in
1855-1856 naar een ontwerp van de inge
nieurs Beyerinck en Van Diggelen. De ma
chineruimte van dit gemaal bevat een éénci-
linderstoommachine met kleppen, geleverd
door „De Atlas" te Amsterdam. Voorts is
er een tandwieloverbrenging met gietijzeren
raderen en een vliegwiel met een diameter
van acht meter. Ook hangt er een bord met
oude gereedschappen. De ketel in het ketel
huis werd in 1925 vervaardigd door Ten
Hom te Veendam. In het schepraderenhuis
bevinden zich twee originele schepraderen
van gietijzer en hout, verbonden door een
klauwkoppeling.
mate geperfectioneerde ingenieursproduk-
ten uit de eindperiode van het stoomtijd
perk.
Waalwijk
In Waalwijk staan aan de mond van het
Afwateringskanaal s-Hertogenbosch-
Drongelen het Rijksstoomgemaal en de
Uitwateringssluis. Gemaal en sluizencom-
plex werden gebouwd in 1896-1898 bij de
aanleg van de nieuwe Maasmond.
In 1944 werd het gebouw zwaar beschadigd
maar nadien zonder veel wijzigingen her
bouwd. De inventaris is nog geheel oor
spronkelijk: een stoommachine met een in
een horizontaal vlak liggend drijfstangme
chanisme en de diep daaronder liggende
centrifugaalpomp van het toltype uit 1898.
In de ketelruimte bevinden zich twee vuur
gangketels uit 1939. De bemalingsinstalla
tie is in Nederland enig in haar soort en van
belang als variant op het gebruikelijke
centrifugaalpomp-ty pe
Genemuiden
aan de Bergsche Maas-werken, alsmede
door zijn Stork-stoomcentrifugaalpomp-
installatie uit 1914. Het is het laatst overge
bleven voorbeeld van een dergelijke instal
latie.
Winschoten
Tot slot werd in Winschoten het in 1878
gebouwde vijzelstoomgemaal aan het Oos
tereinde in bescherming genomen. Het ge
maal nam in dat jaar de taak van twee pol
dermolens over. In 1895 werd het complex
uitgebreid tot een dubbel vijzelstoomge
maal met een tandem-compound stoomma
chine van het fabrikaat Landeweer te Mar-
tenshoek. In het ketelhuis bevindt zich een
vuurgangstoomketel uit 1935. Uiteen oog
punt van industriële architectuur is het ge
maal een belangrijk voorbeeld van de twee
mogelijkheden bij stoomgemalen, namelijk
een afzonderlijk ketel- en machinehuis
(1878) en een machine- en ketelhuis onder
één kap (1895).
247
