Haarlem restaureert niet tenzij het herstel
gericht is op toekomstige bewoning door
particulieren. Diogenes-voorzitter C. Lijn
zaad; „Als we een op zichzelf waardevol
pand kunnen krijgen, is toch altijd de eerste
vraag: is het ook geschikt voor bewoning? Is
het dat niet, dan gaat de koop gewoon niet
door."
Tweezijdige taak. Waarmee maar gezegd
wil zijn dat Diogenes Haarlem haartaak zeer
uitdrukkelijk tweezijdig opvat: verfraaiing
van het stadsbeeld (restauratie) en verle
vendiging van het stadsbeeld (bewoning).
Op haar eigen wijze draagt de stichting zo
bij aan de oplossing van het ook in Haarlem
knellende probleem van ontvolking van de
binnenstad.
Wat voor panden zijn dat nu die Diogenes
met zo veel liefde restaureert? Het beste
antwoord is natuurlijk: kom zelf eens kijken
in Haarlem. Naar het unieke Goudsmids
pleintje bij voorbeeld waar een juweeltje
van een pand, de beroemde Goutsmitsca-
mer, door Diogenes is gerestaureerd. Men
zou het moeten zien om het ten volle te
kunnen waarderen.
Dit neemt echter niet weg dat over de pro
jecten van Diogenes ook op papier best wat
te zeggen valt. Haarlem was in vroeger
eeuwen behalve een stad van drukkers ook
een plaats waar zich in de bloeitijd wel 100
bierbrouwerijen bevonden. Zoals in het
pand Donkere Spaarne 50, waar bierbrou
werij „De Vogelstruys," was gevestigd en
later, tot 1900, de brouwerij „Het Hert".
Het pand staat er nu troosteloos vervallen
bij. Het snijdt door het hart om te zien hoe
verwaarloosd het is. Ofschoon op zich een
aardig gebaar, is het daarom niet echt ver
wonderlijk dat de gemeente Haarlem de
voormalige brouwerij onder zachte voor
waarden van uitgestelde betaling aan Dio
genes heeft aangeboden. Want wil het pand
gered worden en voor bewoning beschik
baar komen, dan zal dat een bijzonder inten
sieve en kostbare restauratie vergen. En
waartoe de gemeentelijke overheid kenne
lijk niet in staat is, daar moet het particuliere
initiatief andermaal de helpende hand rei
ken.'
Een andere voormalige bierbrouwerij die tot
woning op niveau wordt omgetoverd, is het
pand Korte Spaarne 15. In de 16e eeuw
vormde het de bedrijfsruimte van brouwerij
,,'t Zeepaeft". In het begin van de 17e eeuw
kon men ef. een herberg vinden met de zeer
geheimzinnige naam „De vergulde leg
gende Bastaert Pijp". Diogenes Haarlem
kocht het pand enige tijd geleden op en
bouwt er nu aan 8 appartementen.
Wat in deze schets van Diogenes' jonge ge
schiedenis zeker niet onvermeld mag blij
ven, zijn de 12 z.g. Frans Halshuisjes, die
hun naam ontlenen aan hun ligging recht
Het pand Donkere Spaarne 50wat het was
en wat het is geworden.
tegenover het Frans Halsmuseum in het
Groot Heiligland. De panden worden ook
wel Proveniershuisjes genoemd, hetgeen
erop duidt dat zij aanvankelijk, in het begin
van de 17e eeuw, bewoond werden door
proveniers, oudere mensen die zich inkoch
ten en aldus verzekerd waren van huisves
ting en bijstand.
Aanvankelijk telde het Groot Heiligland,
een van de mooiste binnenstadsstraten van
Haarlem, 20 van zulke huisjes. Ondanks
stevige protesten (ook toen al) zijn 8 van
deze woningen in 1906 afgebroken terwille
van een uitbreiding van het Sint Elisabeth
Gasthuis. Ook de overige 12 stonden in het
begin van deze eeuw op de nominatie door
de slopershamer geveld te worden. Een
treurig voornemen dat in feite voor een
groot deel werd uitgevoerd. Slechts de ove
rigens schitterende trapgevels bleven als
een soort coulissenwand gespaard; direct
daarachter lag het laboratorium van het zie
kenhuis.
Voor Diogenes openden zich perspectieven
voor het stoutmoedig plan om alle 12 huizen
te restaureren, toen aan het eind van de jaren
60 het Sint Elisabeth Gasthuis besloot uit te
wijken naar nieuwbouw in een buitenwijk
van Haarlem. Onderhandelingen met enige
tientallen instanties, een bedrag voor het
herstel van ruim 1 miljoen gulden alsmede
een restauratieperiode van een jaar waren
nodig voordat op 18 juni jl. het pronkjuweel
van Diogenes in gebruik genomen kon wor
den. De Frans "Halshuisjes, in oude luister
hersteld, tellen nu 5 gezinswoningen en 13
appartementen.
Tegelijk met de ingebruikstelling van de
Frans Halshuisjes zetten ook de nieuwe be
woners van het imposante gebouw Ge
dempte Oude Gracht 60 hun eerste voor
zichtige schreden over de drempel. Om de
huurkosten van de woningen enigszins te
drukken, is op de begane grond (waar zeer
fraaie stucplafonds in Louis XV-stijl zijn te
zien) een advocatenkantoor gevestigd. Op
de verdiepingen vindt men 4 appartementen
en in de tuin staat een groot achterhuis. Kos
ten van de restauratie: 667.000 gulden. En
dan te bedenken dat het huis, dat in 1593
voor het eerst in de gemeente-archieven
wordt genoemd, in 1798 nog verkocht is
voor 5000 gulden!
Voor dat bedrag kon men, zo blijkt uit een
uitvoerige akte van beschrijving uit 1769,
zijn intrek nemen in een huis dat er in al zijn
deftigheid niet om loog:
„Een extra groot, schoon, modem en wel
doortimmerd dubbeld Huijs en Erve, voor
zien bij den ingang van een royaal voorhuijs
en gang met een marmere vloer, van boven
fray gestucadoord, aan de regterzijde van
dezelve een extra royale zijkamer, fray be
hangen waarin een Engelsche schoorsteen
met een steene mantel, spiegel en schilderij
etc.daar agter nog een schone kamer mede
behangen een een Engelsche schoorsteen
daarin, aan de linkerzijde van gemelde
voorhuijs en gang nog een extra grote zij
kamer mede behangen, waaruijt men door
een porte brisé komt in een extra royale
Eetzaal met goudleder behangen waarin
mede een Engelsche schoorsteen, ten eijnde
de gang een ruim portaal waarin een secreet;
aan de linkerzijde een extra grote lugtige
plaats, waarop een uitmuntende hardsteene
pomp etc. ten eijnde het portaal nog een
kamer met diversche commoditeiten waar
door men komt in een ruijme kookkeuken
met veele commoditeiten voorzien, daar ag
ter een mangelkamer met nog een klijn
plaatsje; boven twee grote en een klijne
voorkamer, een grote en een klijne agter-
kamer, meest alle met haardsteden voor
zien, daarboven twee grote kleerzolders,
agterzolder en vliering, agter en vliering,
agter boven een slaapkamer voor dienstbo
den, turf- en houtzolders etc. verders is de
Huijsinge voorzien van een wijn- en provi
siekelder en verdere commoditeiten die in
een compleet en moderne Huijsinge worden
vereijscht."
