schapsbescherming hier een allereerste
eis is, wil men het oorspronkelijke
beeld van de streek, waar dat bewaard
is gebleven (en gelukkig is het dat,
ondanks grove wijzigingen, nog op vele
plaatsen), ongeschonden behouden
voor de toekomst.
Willekeur
Wat de bescherming van het veenkolo
niale landschap in hoge mate bemoei
lijkt, is de geringe ouderdom van de
streek, die zodoende overgeleverd is
aan de willekeur van de moderne
ontwikkelingen. Nergens is een natuur
gebied beschermd, nergens wordt een
kenmerkend dorpsgezicht beschut,
nergens wordt, op een enkel bouw
werk als een kerk na, een huis of
boerderij voor verval behoed.
Juist in dit jonge cultuurhistorische
landschap wreekt zich de onvolkomen
heid van onze monumentenwet. De
negentiende eeuw toch, de periode
waaruit de oudste bebouwing groten
deels dateert, is, ondanks tekenen van
een kentering in dezen, in feite nog
steeds vogelvrij, waardoor bij voor
beeld in Veendam en Wildervank niet
erg lang geleden een aantal karakteris
tieke huizen zonder noodzaak werd
afgebroken en in Stadskanaal nog
onlangs het best bewaarde brugwach
tershuis, dat bij de Drouwenermond,
werd gesloopt, naar men zei, ter wille
van het verkeer. Wat was hier het
geval? De ligging van de brug ten
opzichte van het huis was sinds de
bouw onveranderd gebleven, wat bete
kende dat dit gebouwtje, door zijn uit
de rooilijn naar voren springende posi
tie, het knooppunt van water- en
landwegen als het ware strategisch
beheerste. Dit werd als belemmerend
gezien voor de autorijders en dus werd
het huisje, ondanks bezwaren van een
actiegroep, het Streekhistorisch Cen
trum en Heemschut, zonder meer
tegen de vlakte gegooid. Er is nu
temidden van rustiek struweel een zitje
geschapen, waar niemand gebruik van
maakt De monumentenwet voor
ziet nog niet in dit soort situaties. Was
dit wel het geval, dan zou deze afbraak
niet zomaar hebben plaats gevonden
en zou men maar niet raak kunnen
knutselen en knoeien aan de huizen en
huisjes langs de diepen (de schoon
heidscommissies laten het op dit punt
wel heel erg afweten), waardoor een
aanzienlijke hoeveelheid negentiende-
eeuwse bouwwerken geruisloos ver
dwijnt en daarmee een onmisbaar
onderdeel van het typische veenkolo
niale beeld.
Inventarisatie
Het verdient aanbeveling om, vóór er
een definitief wetsontwerp komt, een
inventarisatie te maken van het bezit
aan waardevolle bouwwerken; een boe
delbeschrijving, niet alleen volgens cul
tuur-historische maatstaven, die van
zelfsprekend wel zwaar moeten wegen,
maar ook volgens economische en
sociale normen. Bij deze laatste zou
men dan allereerst in het proces van
wikken en wegen de „belevings
waarde" van de monumenten moeten
betrekken, de houding van de bevol
king tegenover deze huizen. Waar
monumentenbeschermers de woningen
willen handhaven op grond van cul
tuurhistorische overwegingen, legt de
bevolking ter plaatse vaak een afkeer
aan de dag ten opzichte van dezelfde
huizen, omdat deze voor haar de
versteende zinnebeelden zijn van een
tijdperk van grote maatschappelijke en
economische noden. Met de opvatting
van de inwoners zal men rekening
dienen te houden, als men de te
beschermen gebouwen in het leven van
alledag wil inpassen, een streven toch
dat de laatste jaren in steeds breder
kring weerklank vindt.
Zo kan er, ondanks veel onherstelbare
schade, nog veel méér gered worden,
indien bij de bevolking en vooral bij de
bestuurders de betrekkelijkheid van de
„groot-groter-grootst"-filosofie wordt
ingezien en de ogen opengaan voor de
onmiskenbare schoonheid van het
veenkoloniale landschap.
C. P. J. v. d. Ploeg,
Instituut voor Kunst
geschiedenis der
Rijksuniversiteit te*
Groningen
7. Het Dwarsdiep te Nieuw Buinen,
een karakteristiek voorbeeld van het
veenkoloniale dorpsbeeld. Van de be
bouwing links is niets meer over.
8. Het Dwarsdiep te Nieuw Buinen na
de demping. Verderop is de weg tot
een uiterst comfortabele breedte gere
construeerd.
9. De laatste kilometers van het
Stadskanaal te Ter Apel. Op deze
vooroorlogse foto is de monumentale
bomenrij nog ongerept. In de jaren na
de oorlog zijn de kilometers lange
bomenrijen in vrijwel het hele veenko
loniale gebied geveld voor wegverbre-
ding.
Bronvermelding foto's:
nr. 1, 2, 4, 5, 7, 9: coll. Streek
historisch centrum, Stadskanaal,
nr. 6: C. P. J. van der Ploeg, Gronin
gen.
nr. 3: gemeente Veendam.
.179
