De Synagoge van Coevorden
In de loop van de 18e eeuw ontstond in
Coevorden een joodse gemeente. In de
19e eeuw kwam de gemeente tot een be
scheiden bloei: in 1860 telde zij 178 zie
len, en was daarmee, na Meppel, Hooge-
veen en Assen, naar omvang de vierde
gemeente van Drenthe Dit leidde er
toe, dat in 1879 een bescheiden syna
goge met leraarswoning kon worden ge
sticht aan de Kerkstraat te Coevorden
met een begraafplaats daarachter. De
synagoge had een ingang in het midden
van de straatgevel, en links en rechts
daarvan telkens twee boogramen. De
achtergevel vertoonde slechts drie boog
vensters.
Boven de ingangspartij werd een gevel
steen aangebracht met de tekst (getrans
cribeerd)
wehitpalleloe el hamakom hazè
mehodoe et sjemècha l.p.g.
Deze tekst luidt vertaald: en zij bidden
op deze plaats en prijzen Uw naam. Het
is een deel van het gebed van Salomo bij
de inwijding van de tempel (I Koningen
8,35), een tekst die in dit verband zeer
toepasselijk is. De letters l.p.g. zijn een
afkorting van lifrat gadol, hetgeen be
tekent: het jaartal is volledig aangegeven.
Bezien wij de steen nu nader, dan blijkt
een aantal letters van boven te zijn ver
gezeld door een streep. Tellen wij de
getalwaarde van die letters bij elkaar op,
kan krijgen wij 5639, dat overeenkomt
met september-oktober 1878 tot septem-
ber-oktober 1879 in onze jaartelling. In
het algemeen wordt in joodse inscripties
het duizendtal weggelaten. Dat dit hier
niet geschiedde wordt door de letters
l.p.g. nog extra duidelijk gemaakt 2.
De leraarswoning kreeg eveneens een
gevelsteen: ,,De eerste steen gelegd door
M. P. Roos, I. Meijboom, L. van Coevor
den, D. Roos en C. Danneboom. Den 18
Sirwan 5639. 9 juni 1879."
Synagoge en leraarswoning zijn beide
nog aanwezig. De staat waarin zij ver
keren leert de bijgaande foto.
Nu is een synagoge een huis van lering en
gebed. Het is niet, zoals een rooms-
katholieke kerk, een gewijd gebouw. Wie
een synagoge-gebouw een andere bestem
ming geeft, maakt zich dus niet schuldig
aan profanatie, ontwijding. De in 1618
gestichte Portugese synagoge aan de
Houtgracht (nu Waterlooplein), die in
1675 werd verlaten voor de tegenwoor
dige, was nog in deze eeuw als feest
gebouw in gebruik.
Toch kan ik met de bestemming van de
synagoge en leraarswoning te Coevorden
maar geen vrede hebben. Ik dacht,'dat de
nagedachtenis van de joodse burgers van
Coevorden het waard is, hun bedehuis
met wat meer respect te bejegenen. Het
is niet mijn bedoeling, hier maar dadelijk
met de geijkte „oplossing" aan te
komen, die steevast begint met „het
gemeentebestuur moet...". Ik dacht,
als het goed was, zouden de ingezetenen
van Coevorden zélf moeten inzien, dat
dit zó niet langer gaat, zouden zij zélf
het initiatief moeten nemen er iets aan te
gaan doen, en zou pas daarna een vraag
om hulp naar de overheid mogen uit
gaan.
Want als de oude synagoge een vorm van
eerherstel te beurt valt, als zij in een
waardige vorm de herinnering aan de ver
moorde medeburgers zal bewaren, laat
dat dan zijn, omdat het verlangen daar
naar leeft in de harten van de overleven
den. Laten hun offers voorop gaan.
Belastinggeld is ten slotte zo koud 3.
Corneille F. Janssen
1. Mozes Heiman Gans, Memorboek,
Baarn, 1971 blz. 420 en 475.
2. Deze vertaling en verdere gegevens
dank ik aan mej. D. J. van Uden te
Amsterdam.
3. Dit artikel is eerder verschenen in
„Drenthe" van het Drents Genootschap.
Dit was de synagoge in Coevorden. Eer
herstel, d.w.z. restauratie en een waar
dige bestemming, lijk t wenselijk.
(Foto Prov. Museum
van Drenthe, Assen)
