sa
ke ligging bleef de vesting onneem
baar.
Wie geïnteresseerd is in de krijgsver
richtingen van die dagen binnen Gro
ningen, Friesland en Drenthe wordt
graag verwezen naar het boek van dr.
G. Overdiep, die deze woelige periode
vastlegde in „De Groninger Schansen-
krijg.-De strategie van graaf Willem Lo-
dewijk-Drente als strijdtoneel", een uit
gave van Wolters-Noordhoff in Gronin
gen. De heer Overdiep gaf zijn lezers
met dit boek een uniek stuk historie in
woord en beeld, dat bovendien door
spekt is met talloze zeer geestige de
tails.
Aangenomen wordt, dat de stede-
bouwkundige structuur van de vesting,
een vijfkantig plein met daarop een
radiaal stratenplan, ontstond rond 1665,
toen, ten behoeve van de huisvesting
van extra militairen, een groot aantal
„baracquen" werd gebouwd.
De meest beroemde veldslag rond
Bourtange voltrok zich in 1672, het
rampjaar waarin „het volk redeloos, het
land reddeloos en de Staten radeloos"
waren. Bourtange werd in juli van dat
jaar belegerd door de troepen van de
Bisschop van Münster, die zojuist 28
noordelijke steden en schansen had
veroverd. Op 11 juli, de dag waarop
Coevorden viel, eiste hij ook Bourtan
ge op. Kapitein Prott, de commandeur
van de vesting, had echter besloten
Bourtange tot de laatste druppel bloed
te verdedigen en een aanbod van de
bisschoppelijke bevelhebber hem - in
ruil voor Bourtange - 200.000 guldens
of het beste adellijke stift in Westfalen
te schenken, deed hij beantwoorden
met de mededeling, dat hij geen
200.000 guldens wenste, doch daaren
tegen de bisschop evenveel kogels te
bieden had. Bourtange bleek ook voor
de trotse Duitse bisschop onneembaar
en zijn troepen moesten zich terug
trekken.
3
Verwaarloosd
Nadat het krijgsrumoer was verstomd,
werd gedurende een reeks van jaren
het onderhoud van de vesting ver
waarloosd, tot rond 1740 de vesting
Bourtange werd verbeterd en hersteld,
naar ontwerpen en inzichten van Pieter
de la Rive en Menno van Coehoorn.
Op dat moment bereikte Bourtange als
gebastioneerde vijfhoek met kroon
werk, ravelijnen ter weerszijden en de
natte horizon haar grootste omvang. In
1742 gaf de firma Covens en Mortier
een schitterende plattegrond uit van de
„fortresse Bourtange". Eén der origine
len hiervan siert thans de burge
meesterskamer van het Vlagtwedder
gemeentehuis in Sellingen.
Nog in de veertiger jaren van de acht
tiende eeuw werden, ter regeling van
het onderhoud van Bourtange, alle
landsgebouwen, magazijnen, arsenalen,
kazematten en wachthuizen op platte
grond in tekening gebracht door de
kapitein-ingenieur Scherlenski en de
ingenieur Engelhard. Ruim twee eeu
wen later waren het mee deze platte
gronden, die de hechte bouwstenen
vormden voor de restauratie van de
gebouwen binnen de vesting.
De negentiende eeuw bracht verval
voor de eertijds zo trotse en onneem
bare sterkte; in 1851 werd Bourtange
afgevoerd als vesting behorende tot
de Eerste Linie van de Eems en in
1859 werden straten, plein en wegen
overgedragen aan de gemeente Vlagt-
wedde. Van de militaire gebouwen was
toen al een deel verdwenen en een
ander deel in particuliere handen over
gegaan. Toen ook werden wallen
geslecht en grachten gedempt en rond
1900 herinnerde slechts een enkel
pand, het vijfkantige plein met het radi
ale stratenplan en een restant van wal
len en grachten aan de militaire neder
zetting van weleer.
Grensovergang
In Bourtange werd de voornaamste
bron van inkomen de landbouw; wel
was het dorp daarbij vóór de Tweede
Wereldoorlog de belangrijkste grens
overgang in het Noorden, maar die
positie werd na 1945 snel overgeno
men door Nieuweschans. In 1961 werd
het douanekantoor in Bourtange opge
heven. De landbouw bood tenslotte te
weinig mensen een goed belegde bo
terham en vervangende werkgelegen
heid was er niet. Het dorp liep lang
zaam leeg, de bevolking verouderde
en de toekomst leek er vrij troosteloos.
Echter, in 1964 nam het gemeente
bestuur van Vlagtwedde het initiatief
Bourtange te herstellen in de oude
glorie van rond 1740, toen de vesting
haar grootste omvang had. Een groots
plan, waarin overigens de Bourtangers
- op een enkeling na - in den beginne
nauwelijks geïnteresseerd waren.
Die belangstelling groeide, toen in 1968
in het kader van de reconstructie van
de vesting riolering werd aangelegd,
aardgas naar het dorp kwam, de zui
veringsinstallatie bij het dorp werd ge
bouwd en straatverlichting in aange
paste stijl werd geplaatst, dit alles te
gelijk met de herbestrating van plein en
straten met oude veldkeien.
Beschermd dorpsgezicht
In het jaar 1967 was de aanwijzing van
Bourtange tot beschermd dorpsge
zicht, zoals bedoeld in artikel 20 van de
Monumentenwet, een feit geworden;
Bourtange was daarmee één van de
35
r^-3
