grondfiguur heeft de timmerman het
huis gebouwd.
Er zijn grotere en kleinere huizen ge
weest, doch alle huizen waren varian
ten op het standaardtype.
Wat is er nog van over?
Heel weinig. De onderlinge harmonie is
er niet meer. Een „Eilanderhuis" is geen
begrip meer. De tuinen voor de huizen
in de Langestreek zijn veranderd in
een met rozen omgord grasperkje.
Schilderachtige paadjes zijn door ver
harding nette B-wegen geworden. De
klimop werd uitgeroeid, vele bomen
voor de huizen werden gerooid.
Bijna alle „eilanderhuizen" werden aan
gepast aan- de smaken van de moder
ne tijd; zijmuren werden verhoogd, de
daken kregen een knik of een gebro
ken dak en zo werd het oorspronkelij
ke fiere model een in elkaar gezakte
pudding.
Vanaf ongeveer 1900 werden lelijke
huizen gebouwd. De door de toene
mende welvaart egoïstischer mens,
verloor zijn innerlijke harmonie en kon
het belang van huizenbouw die paste
in de gemeenschap niet meer inzien.
Ook in de eerste restauraties is dit te
merken. Naast het vervallen van de
spantenconstructie is de zorg voor het
detail, dat de oude ambachtsman ken
merkte, verloren gegaan. Gootklossen,
voegen en kozijnen, worden niet meer
gemaakt naar het oude voorbeeld. Van
alle gerestaureerde huizen is er niet
één met de juiste schoorsteen, alle zijn
te plomp. Restauraties zijn het niet en
eilanderhuizen zijn het ook niet. Het
vervangen van een steensmuur door
een spouwmuur is goed, afwijking van
het model is niet toelaatbaar.
Waarom is het zo nodig zijmuren op te
trekken voor iemand, die hooguit een
maand per jaar het huis bewoont?
De ruimte in een eilander huis is aan
grenzen gebonden, de oudste bewo
ners vonden een leuke vergroting met
het „lytj hüs".
Alle latere vergrotingen betekenden
modelverlies.
Is het wel verantwoord om voor deze
verbasterde produkten overheidsgel
den uit te geven? Overige verbouwin
gen van de fronten van de huizen zijn
niet gevoelsmatig bekeken. De origine
le ruiten zijn door één grote ruit ver
vangen. Daarmee hebben de huizen
aan de buitenkant hun karakter en
binnen hun intimiteit verloren.
De rooilijn is helaas op sommige
plaatsen doorbroken.
Het dorpsbeeld Langestreek Lan
gestreek om de Noord is enige jaren
geleden als beschermd dorpsgezicht
aangewezen.
Ondanks de bedoelde bescherming
blijkt echter dat nu nog steeds allerlei
veranderingen optreden, die dit
dorpsgezicht doen wijzigen.
Hoofdoorzaak hiervan is het ontbreken
van een gedetailleerd bestem
mingsplan, dat op grond van het be
paalde in artikel 37, lid 5 van de Wet
Ruimtelijke Ordening moet worden ge
maakt. Verder ontbreekt plaatselijk be
grip, dat bij de realisering van bouw
plannen zichtbaar is.
Als voorbeeld van zo'n wijziging in het
dorpsgezicht noem ik het schuurtjesty
pe dat veel voorkomt aan de Lan
gestreek om de Noord, deze schaden
mede het aanzien van de streek.
Helaas ontbreekt er nog meer. Er ont
breekt voldoende toezicht van Monu
mentenzorg en inzicht van de
Welstandscommissie, die daar de
scepter zwaait alsmede interesse van
de gemeente.
Dit blijkt uit de subsidieverlaging van
30 naar 10%.
Het is m.i. tijd dat restauraties con
sciëntieuzer worden bekeken. Opme
tingen en verantwoorde reconstructies
zijn o.a. zaken die hiervoor nodig zijn.
In de laatste jaren is tussen de Lan
gestreek en de Heereweg een nieuw
dorp verrezen. Deze nieuwbouw is niet
typerend voor Schier en kan in elke
plaats in Nederland aangetroffen wor
den. Deze wijk wordt „Nieuw Dokkum"
genoemd. Geen toerist zal er doorheen
lopen en over 200 jaar, gesteld dat ze
deze leeftijd halen, hebben zulke hui
zen nog geen waarde voor de schoon
heid van het dorp. Ik bepleit dan ook
een volledige scheiding Oude dorp -
Nieuw Dokkum, met een dichte vege-
tatiestrook.
Dat het beter kan bewijst het mooie
Willemshofje in het oude dorp. Zou het
niet mogelijk zijn in een oud pandje een
oudheidkamer té maken, zodat inwo
ners en toeristen een goed beeld krij
gen van de waardevolle zaken op het
eiland?
Laat ons ook zuinig zijn op de bij af
braak vrijkomende Friese gele
steentjes. Ze zijn zo karakteristiek
voor eilanderhuizen. En nu komen ze
gedeeltelijk in de Waddenbeschoeiing
of op de vuilnisbelt terecht.
Onlangs kwam Schiermonnikoog in het
nieuws door de daar het eiland ontsie
rende reclame. De raad protesteerde
tegen het plaatsen van Publex borden
in het beschermde dorpsgezicht
Dit was echter ter competentie van B.
en W. Helaas doen deze borden nu
ook afbreuk aan de sfeer van het oude
dorp.
Deze zaken zijn verdrietig. Het moet
toch mogelijk zijn de mensen met de
Heemschut gedachte vertrouwd te ma
ken. In de winter een paar goede le
zingen met lichtbeelden, die de
schoonheid van het oude dorp naar
voren brengen, dat zou helpen om het
de mensen te leren zien. Zo wordt het
ook in Overijssel gedaan door het
Oversticht.
Samen zullen we moeten waken voor
het bouwkunstig mooie, naast de
bescherming van vogels en planten,
zodat Schiermonnikoog van alle kan
ten bekeken ons alleen maar zal ver
blijden.
J. W. Jans
Een buurtje in gave toestand, nu veertig jaar
geleden
113
