streek „Generaliteitsland" was. Verder zijn er een
aantal naar verhouding vrij omvangrijke neogoti
sche kerken uit de tweede helft van de vorige of
de eerste helft van deze eeuw. Wat schrille kleuren
en onpersoonlijke en onschone vormen zijn karak
teristiek voor een aantal daarvan. Van vele dorps
huizen kan hetzelfde worden opgemerkt. Wanneer
dan ook nog een mooie dorpsaanleg b.v. in de vorm
van een kerkring of een dorpsplein-met-wed ont
breekt, schiet er weinig over om op te roemen.
Kerkdorpen van deze aard zijn: Grauw, Lams weer
de, Stoppeldijk, Groenendijk, Ossenisse, Hengstdijk,
Boschkapelle, Ter Hole, Zaamslag, Zuidzande,
Nieuwvliet en Hoek.
Philippine hoewel van oorsprong nu juist niet een
parochie, kan het beste in het verband van deze
reeks worden genoemd.
Gelukkig vallen er ook enkele gunstige voorbeel
den te vermelden: Zuiddorpe heeft een dorpsplein
dat aantrekkelijk is door aanleg, bebouwing en be
planting. St. Anna ter Muiden is een befaamd ge
worden oord van oude landelijke bouwkunst, in
harmonie met het omringende mooie Zeeuws-Vlaam-
se land. Minder gaaf maar toch niet onaardig is
het in de N.W.-hoek gelegen Cadzand. Belangrijk
is Groede, dat rondom de mooie kerk een plein
met-wed bezit van allure.
80
Enkele dorpen vormen niet zozeer een indrukwek
kende totaliteit, doch bezitten een kerk van afzon
derlijke monumentale waarde: Kloosterzande waar
ook het „Hof te Zande" een aardige situatie ople
vert, St. Kruis en, van veel minder belang, Water
landkerkje.
De naast de kerkdorpen voorkomende buurschap
pen hier niet op te sommen bevinden zich
voornamelijk op punten van samenkomst (of, zo
mén wil, van splitsing) van de talrijke dijkwegen.
Zij zijn soms niet onschilderachtig van groepering,
maar missen meestal de kwaliteit van bebouwing,
die nodig is om landelijke schoonheid van hoog
gehalte op te leveren.
De geschiedenis van Zeeuws-Vlaanderen brengt met
zich mee, dat de streek bijzonder rijk is aan oude
fortificaties. Onder de stadswallen nemen die van
Hulst, Sluis en IJzendijke wel een heel aparte
plaats in. Daarnaast zijn er echter vele in het land
verspreid liggende schansen en versterkingen, waar
onder die van Retranchement wel in de eerste
plaats de aandacht verdienen.
Molens zijn er nog verscheidene. Naast .het „nor
male" type treft men standaardmolens aan in Re
tranchement en Kloosterzande.
De boerderijen hebben, voor zover zij nog in de
oude vorm aanwezig zijn, bijna zonder uitzondering
een huis onder zadeldak, meestal vrijstaand ten op
zichte van de schuur en het wagenhuis. Hèt laat
ste, indien los staand, komt vrijwel overeen met het
Zuid-Bevelandse type, doch de schuur is anders van
proportie en kap, minder langgerekt en het hoge
schilddak niet afgewolfd. Helaas zijn in vele geval
len de oude schuren thans geheel of gedeeltelijk
voorzien van dakbedèkking van minder allooi, zo
als golfplaten.
Tenslotte valt met waardering melding te maken
van de herbouw van Oostburg en Schoondijke. De
ze plaatsen vormen voorbeelden van goed in de
hand gehouden rustige, karaktervolle nieuwbouw
na de oorlogsverwoestingen.
Mr. Dr. C. A. VAN SWIGCHEM
Aardenburg, St. Bavokerk, tussen 1947 en 1956 hersteld van
zware oorlogsschade, waarbij de toren zijn oorspronkelijke
vorm herkreeg, (foto Rijksdienst voor de Monumentenzorg.)
Sluis, restanten van een middeleeuws poortgebouw, opgegra
ven in de thans aanwezige aarden omwalling uit de 17de
eeuw. (foto Rijksdienst voor de Monumentenzorg.)
