lichaam al gebruik gemaakt werd van de sjablone,
want al deze factoren spreken mee bij de beoor
deling van het product. De laatgotische klokkevorm,
die zich tot op heden handhaaft en het ideale type
bleek te zijn, telt een koebel, bijenkorf model, suiker
brood of punthoed als voorgangers. Al deze typen
zijn in ons nationale klokkenbezit vertegenwoordigd,
en zij vormen tezamen een spectaculaire geschiedenis
van het klokkegietersambacht.
Haar schone verhoudingen, haar sierlijk gewelfde
flanken met de prachtig uitbuigende slagring en het
kunstig samenstel van haar kroon, die het werkstuk
inderdaad bekroont, maken de klok tot een kunst
werk van hoge orde. Maar zij is dat te meer door
de festoenen van gestyleerde vruchten, bloem- en
bladmotieven, die dansende en musicerende putti
of voorstellingen van mythologische of religieuse
orde omsluiten. De prachtig in gotische en latijnse
schrifttekens gesneden opschriften noemen hun ei
gen naam, die van de gieter en vaak ook die van
de schenker en ze bevatten een eindeloze variatie
van zinvolle spreuken en doxologieën. Ze maken
melding van ramp en ongeval, van oorlog en brand,
van geboorte en dood, van huwelijk en huisgezin,
van vorsten en groten, van kerkmeesters en vroed
schappen en zij verschaffen daarmede de geschied
vorser een belangrijke bron voor zijn onderzoek naar
de ontwikkeling van het gemeenschapsleven op di
verse terreinen.
Al is de ornamentiek vaak een lust voor het oog
en al vindt men in de tekst der randschriften veel
bruikbaars voor het geschiedenisonderzoek, toch be
staat de klok in de eerste plaats om de toon, die er
de ziel van is. Het streven van iedere klokkengieter
was en is natuurlijk zijn klokken sonoor van klank
en zuiver van toon te gieten en ons klokkenbezit
geeft een opmerkelijke evolutie in de bereikte resul
taten te horen. Aan een goede klok moet als eis
gesteld worden, dat de slagtoon en de ganse reeks
van boventonen, de z.g. partialen, juist geplaatst
zijn, want dat bepaalt de zuiverheid, de warmte en
de helderheid van de toon. In de eerste tijd had men
niet het recht begrip van deze schikking, maar met
de groei naar de ideale klokkevorm werd ook de
toonvorming beter, totdat de Hemony's door tref
zekere plaatsing van de partialen hun klokken een
hoge graad van zuiverheid wisten te geven. In latere
eeuwen is die kunde weer te loor gegaan, maar
gelukkig weten de hedentijdse gieters in ons land
weer klokken te gieten, die de producten uit He
mony's gieterij evenaren, zo niet overtreffen. De
vraag kan gesteld worden of men dan niet beter
zou doen om alle klokken, die niet aan de thans
geldende eisen voldoen, door nieuwe te vervangen.
Een dergelijke drastische maatregel zou een streep
trekken door al het door de eeuwen gegroeide en
om zijn historische antecedenten waardevolle. En
bovendien, hoe vreemd het ook moge schijnen, het
wonder van vele oude klokken is, dat zij met al hun
onvolkomenheden, zo al niet geheel zuiver, toch
fraai klinken en het oor blijven boeien.
De functie van de klok is niet meer zo veelzijdig als
in het verleden, toen het gehele maatschappelijk en
kerkelijk leven door het luiden van klokken werd ge
regeld. Maar we kennen ze nog als kerkklokken en
vooral als beiaardklokken; als zodanig hebben ze
stellig een grote plaats in het hart van ons volk, ge
tuige de enorme toename van het aantal klokken
spelen en voorslagen sinds de tweede wereldoorlog.
Om al deze redenen heeft het zin, dat ons nationale
klokkenbezit veilig gesteld wordt en dat doet de in
1961 uitgevaardigde Monumentenwet door registra
tie en bescherming van in het algemeen alle vóór
1900 gegoten klokken. De brochure van Monumen
tenzorg wijst er op, dat als monument geregistreerde
klokken niet zonder voorkennis en toestemming van
de Minister mogen worden verplaatst, gelast, als
oud-metaal van de hand gedaan of als klokspijs voor
een nieuw te gieten klok gebruikt. Het is niet de
bedoeling van de wetgever deze handelingen onder
alle omstandigheden te beletten het staat de eige
naar vrij om ontheffing te verzoeken maar wel
om paal en perk te stellen aan de geruisloze ont
vreemding van kostbare stukken uit ons historisch
klokkenbezit. Waar de tenuitvoerlegging van de wet
aan de eigenaar schade berokkent, die redelijker
wijze niet of niet geheel te zijnen laste behoort te
blijven, kan bij de Minister een verzoek om schade
vergoeding worden ingediend. Ook staat de moge
lijkheid open, dat een subsidie wordt toegekend bij
acties, die ten doel hebben een of meerdere klokken
als monument te behouden.
Belanghebbenden die over de bepalingen ten aan
zien van de wettelijke bescherming van klok en
beiaard nader ingelicht wensen te worden, kunnen
de brochure aanvragen bij de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg, Balen van Andelplein 2, Voor
burg.
Het is verblijdend, dat er richtlijnen gegeven zijn,
die tot het behoud van de klokken als kostelijk en
oer-Nederlands erfdeel moeten strekken. Bezit ver
plicht, maar men moet weten welke die verplichtin
gen zijn. Deze brochure geeft daarop een antwoord.
S. SPOELSTRA
25
Klok van Peter van Trieruit 1574uit de R.K. St. Lamber.
tuskerk te Helden Limburgin 1955 verloren gegaan.
