DE ZAANSE SCHANS
een waarlijk Nationaal Monument
Van de talrijke deelnemers aan de Heemschutdag
die in 1962 in de Zaanstreek is gehouden, hebben
velen een kort bezoek gebracht aan de plek waar
toen de eerste toebereidselen werden getroffen voor
de opbouw van de „Zaanse Schans", een buurt waar
oude Zaanse houten huizen uit de 17e en 18e eeuw
worden herbouwd. Het gaat hier om huizen die
door de noodzakelijke saneringen in diverse Zaan-
gemeenten en door expansie van de in deze streek
gevestigde industrieën onvermijdelijk moeten ver
dwijnen. Op die bewuste dag was er van deze hui
zen nog slechts zeer weinig te zien. Men trof hier
een kale zandvlakte met een enkel verplaatst en
gerestaureerd huis en een paar verrolde woningen
die in hun verwaarloosde en geschonden toestand
een zeer jtovere indruk maakten.
In het algemeen toonde men veel waardering voor
het genomen initiatief en wist men de gekozen
plek, gelegen in een bocht aan de Oostoever van
de ter plaatse zeer brede Zaan, bijzonder te waar
deren. Juist de ligging tegenover de zg. „Gorters-
hoek" in Zaandijk, het enige stuk Zaanoever dat
zijn oorspronkelijke karakter grotendeels bewaard
heeft en de omstandigheid dat door de activiteit
van de Vereniging „De Zaanse Molen" in de naaste
omgeving enkele molens waren gerestaureerd of
herplaatst, werden van groot belang geacht. Ook
de situatie dat men vanuit deze buurt, zoals vroe
ger alom in de Zaanstreek het geval was, een wijd
uitzicht over het vlakke land van de Kalver pol
der had, werd gunstig geacht.
Toch was ook hier en daar een sceptisch geluid
te vernemen. Door menige bittere ervaring uit het
verleden wijs geworden vroeg men zich bezorgd
af of de benodigde gelden, die de stichting van de
Zaanse Schans zouden vereisen, wel gevonden zou
den kunnen worden. Behalve de reeds toegezegde
steun van Rijk, Provincie en Gemeenten zouden
er immers ook uit particuliere bron grote bedragen
moeten worden bijeengebracht. Zou men in de
Zaanstreek, waar tot nu toe practisch niets aan het
behoud van het streekkarakter werd gedaan, de
bereidheid kunnen vinden om aan dit omvang
rijke project de noodzakelijke medewerking te ver
lenen?
In de tweede plaats en dit was misschien nóg be
langrijker, vroeg men zich af of, gezien de ver
minkte en haveloze staat waarin de verplaatste frag
menten zich toen bevonden, deze huizen een dus
danig cultureel-historische waarde bezaten om een
dergelijke kostbare en energievergende reconstructie
te rechtvaardigen.
Het is daarom een genoegen U aan de hand van
enige recente foto's te tonen wat in de sindsdien
30
De Gortershoektegenover de Zaanse Schans.