1627. Onder leiding van Dr Ir van Heukelom is de
toren gerestaureerd van 1936-'38. Onze van oorsprong
romaanse Martinikerk, beëindigd als een gotische
kerk, bekend door zijn unieke iöde-eeuwse tresco's,
is in restauratie, en het zal nog jaren duren voor deze
beëindigd is.
Aan het Martinikerkhol' zien we het nieuwe Pro
vinciehuis, met een hier herbouwd, geheel zandste
nen, renaissancegeveltje, de hoofdpoort van het
compex dat Prinsenhof heet, en het oude pastoors
huis van de romaanse tienzijdige Sint Walburg, die
hier stond tot de afbraak in 1627, het best te ver
gelijken met de Hofkerk van Karei de Grote te
Aken.
Over de Ebbingebrug gaan we linksaf, langs de
Spilsluizen, die eenmaal het zeewater moesten ke
ren, naar Ossenmarkt en Guyotplein, met de vele
17cle- en 18de-eeuwse huizen, waaronder het Stich
termanpaleis, eigendom van de gemeente Gronin
gen, die het thans tweedelig huis liopelijk nog eens
zijn monumentale nog aanwezige hoofdingang zal
hergeven.
Over de Kijk-in-'t-Jatbrug, met het gezicht op de
Noorderhaven, waar, voor de afsluiting van het
Reitdiep bij Zoutkamp, de zeeschepen lagen, gaan
we weer zuidwaarts, zien het nieuwe Academiege
bouw, van waar we de „deftige" Boteringestraat in
rijden, met recht voor ons een kopie van het oude
Wijnhuis, reeds eerder genoemd, het 16de- of 17de-
eeuwse jonkershuis, waarin thans de rechtbank ze
telt, en het vroegere Commissarishuis, 18de-eeuws.
Nu rijden we rechtuit, over de Boteringebrug, en
zien verderop aan onze rechterhand, in de Nieuwe
Boteringestraat, de eerste protestantse kerk in Gro
ningen, de zgn. Nieuwe Kerk, gebouwd naar het
voorbeeld van de Noorderkerk van Amsterdam, ter
wijl onze kerk weer als voorbeeld heeft gediend
voor de Nieuwe Kerk van Emden, in Oostfriesland,
die bij de brand van deze stad gelukkig gespaard
gebleven is. Emden was tot het begin van de vorige
eeuw een volkomen Nederlandse stad, waar het
nederlands naast platduits de voertaal was.
Ekenstein
Het oude Popingehuus werd in de 17de eeuw ver
bouwd door de familie Eeck, die in 1686 ook het na
burige Rusthoven gebouwd heeft. In 1774 kwam
het goed aan de jonker O. J. Alberda van Nijen-
stein, die zich daarna Alberda van Ekenstein noem
de. In 1870 is het huis verbouwd tot de grootte van
nu, terwijl het bos en park werd uitgebreid. In 1946
kocht de gemeente Appingedam het huis met om
geving, en liet het spoedig daarna restaureren tot
een hotel-café-restaurant. In 1957 werd het oude
„schathuis" van de borg ook nog bij de zaak ge
trokken.
Appingedam
De machtige stad Groningen, in oorsprong een
schenking van de duitse keizer aan de bisschop van
Utrecht (1040), wist zich langzamerhand zelistandig
te maken, en haar macht over de omgeving uit te
breiden. Voor de franse revolutie had ze reeas grote
delen van de tegenwoordige provincie in tiaar
macht, alleen de drie (friese) Ommelanden, Wester
kwartier, Hunsingo en Eivelingo, waren nog zelf
standig, al trachtte de stad ook daar steeds meer
macht te krijgen. Andere plaatsen hadden geen kans
naast haar op te komen; alleen Appingedam is dat
gelukt vóórdat Groningen op het toppunt van
tiaar macht was. Evenals Groningen is tiet dikwijls
belegerd. In 1514 is het zelfs veroverd en uitge
moord.
Van 1504 tot 1514 was geheel Groningen onder
graaf Ulrich Circksena een deel van het graafschap
Oostfriesland. In 1514 veroverde Georg van Saksen
Appingedam, maar werd op zijn beurt uit geheel
Friesland en Groningen verdreven door Karei van
Egmond, hertog van Gelre. Deze kon zich op den
duur niet staande houden tegen de Habsburger
Karei V, en in 1536 kwam geheel Groningen aan
het huis Habsburg. Daarmede was het eerste con
tact met „Holland" gelegd.
Als kunsthistorische monumenten moeten worden
genoemd: De grote Nicolaikerk, gebouwd in de 13de
eeuw en tot hallenkerk vergroot in de 16e eeuw, en
het aardige renaissance-Raadhuisje van 1637.
Zowel Appingedam, als de gehele streek langs de
Eems, heeft bij de bevrijding in 1945 erg geleden.
Ook de kerken, waaronder die van Holwierde en
Bierum. Wij passeren deze beide kerken, die na
1945 prachtig gerestaureerd zijn.
Holwierdeeen kruiskerk, gedeeltelijk nog van tuf
steen, later vergroot in baksteen, is gebouwd van
de 12de tot het begin van de 14de eeuw. De prach
tige bakstenen toren, als die van Schildwolde en
Onstwedde met een stenen helm, is reeds in het
midden van de vorige eeuw geheel afgebroken.
Bierurn heeft een 13de eeuwse eenbeukige bak
stenen kerk, in de bekende groninger romano-go-
thische stijl, met een westtoren met zadeldak, ge
steund door een bakstenen boog.
Over de dorpen Spijk, Roodeschool en Uithuizer-
meeden bereiken wij Uithuizen met zijn Menkema-
borg, eigendom van het Groninger Museum van
Oudheden.
Van deze borgen, oorspronkelijk de woonplaat
sen van de friese hoofdelingen, in de 17de en 18de
eeuw jonkers geheten, zijn er een honderdtal ge
weest. Het waren versterkte huizen, die veel ge
vechten hebben meegemaakt. Want de zogen. Frie
se vrijheid (een leenstelsel hebben wij hier nooit ge
kend) was niets anders dan bandeloosheid, waarbij
de ene partij tegen de andere vocht, met al de ge
volgen van dien. (Schieringers en Vetkopers)
Pas toen ook hier de strijd om de oppermacht tus
sen Bourgondië, dat trouwens alleen maar gedreigd
82
