Documentatie landelijke bouwkunst
lezers een paar honderd zijn die iets te maken hebben
met het bouwen op het land, en hun belangstelling
wordt erdoor gewekt voor de boerderijen die zij eerst
alleen maar verouderd vonden, dan heeft het een
goede oogst opgeleverd.
Is het Shell-boerderijenboekje een populaire uitgave
in de beste zin van het woord, dan kunnen de map
pen „Documentatie Landelijke Bouwkunst'' gelden als
voorbeelden van gedegen architectuur-historisch
onderzoek.
In 1961 werd door het Rijksmuseum voor Volken
kunde „Het Nederlands Openluchtmuseum" de eerste
portefeuille uitgegeven met dertig bladen opmetings-
tekeningen van boerderijen. Hiermee kwam een werk
in de openbaarheid dat in 1941 in Groningen begon
nen werd door de Rijksdienst voor de Monumenten
zorg onder leiding van Dr. M. D. Ozinga. Een jaar
later werd het overgenomen door het Openlucht
museum, waar men een opmetingsploeg vormde onder
de heer H. J. van Bon. In wisselende samenstelling is
dit team sindsdien bezig met het opmeten en vervol
gens in tekening brengen van de oude boerderijen.
Op het formaat 35 x 50 cm. geeft de eerste serie een
keuze van boerderijen uit alle provincies, in aanzichten;
plattegronden, doorsneden en situaties, soms nog aan
gevuld met kenmerkende details.
Sommige van deze hofsteden zijn inmiddels door
brand verwoest of gesloopt; uit wetenschappelijk oog
punt is het dan van het grootste belang dat deze
nauwkeurige, met zorg uitgewerkte documentatie ter
beschikking staat.
De tweede map gaat over Marken en Volendam. Het
onderzoek ter plaatse werd uitgevoerd in 1943, en
behelsde niet alleen bouwkundige opmetingen met
foto-documentatie. Terzelfder tijd waren taalkundigen
bezig onder leiding van Prof. Dr. J. van Ginneken,
en verzamelden leden van de staf van het Openlucht
museum gegevens over de klederdrachten en hand
werken.
Het was dus, zoals het tekstboekje bij map 2 vermeldt,
een momentopname uit de oorlogstijd, elf jaar na de
afsluiting van de Zuiderzee. „Sinds het einde van de
vorige eeuw begonnen de Markers zich langzaam
maar zeker van de oude woon. en bouwgewoonten
los te maken. Onze opmeters konden het in 1943
reeds in vele opzichten constateren. De huizen kregen
tochtportaaltjes of gangen, keukens en slaapkamers
met bedden. De oude stook- en kookwijze maakte
plaats voor kachels, zolderingen werden aangebracht,
de rookkist werd vervangen door een rookkanaal
Kort voor de tweede wereldoorlog plaatste men ge
heel bakstenen woningen in serie tussen de Haven
buurt en de Kerkbuurt, huizen die geheel afweken
van de aloude bouwwijze. Geen wonder, zoals gezegd,
maar oud en nieuw staan er wel zeer contrasterend
en onharmonisch tegenover elkaarEnkele jaren
nadat onze documentatie was afgesloten; waren er
nog maar weinig huizen naar de oude trant. Enkele
ervan werden als kijkhuisjes voor de vreemdelingen
in tact gehouden".
Deze korte citaten uit het begeleidende verhaal stel
len het probleem duidelijk en objectief. Mensen die
actief aan de strijd van Heemschut deelnemen, heb
ben daar soms moeite mee. Zij zetten zich schrap tegen
de talloze onnodige ontsieringen en verminkingen van
de schoonheid van ons land; zij trachten met zo
zakelijk mogelijk gestelde, maar toch altijd emotioneel
geladen argumenten door de vele gedachteloze leuzen
heen te prikken, die fungeren als verpakking van een
wijd verbreide onverschilligheid. Het gaat de Heem
schutters niet gemakkelijk af vrede te hebben met het
verdwijnen van iets wat. mooi, karakteristiek, historisch
van belang of om welke reden dan ook dierbaar is.
Hun onwillekeurige reactie is de noodzaak van zulk
een verdwijning in twijfel te trekken en naar moge
lijkheden van behoud uit te zien.
Maar ten opzichte van het Marker volksleven met
zijn eigen woonzeden gaat dat niet. Op grote afstand
gezien is de huidige gedaantewisseling er één uit een
lange reeks. Het omstreeks 1200 door overstromingen
van Waterland gescheiden gebied werd bedijkt door
de Norbertijnen uit het klooster Mariëngaarde bij
Leeuwarden. De Hollandse graaf Willem IV haalde
de monniken weg en verkocht hun bezittingen. Het
gevolg was dat de zeewering achteruit ging en de
veeteelt verliep. Een groep Marker boeren emigreerde
MarkenFortdwars-doorsnede, opmeting N.O.M. 1943
