onderbrak en ter plaatse de verdedigende functie van
de stad overnam. Een groot deel van de omgrachting,
die aan de Noordelijke zijde hoofdzakelijk door de
IJssel wordt gevormd, is nog aanwezig, naast enige
sporen van de ommuring aan de Zuidzijde, waar de
toestand in 1930-1931 hopeloos is bedorven door het
dempen van de gracht voor de aanleg van een nieuwe
provinciale weg, die dwars over het terrein van het
slot loopt. Van het slot Montfoort is weinig meer
over, en wat er nog over is gebleven is omgeven door
prikkeldraad en muren: de kern van het slot moet een
rond bouwwerk geweest zijn dat in 1672 door de
Franse troepen werd opgeblazen; de voorburcht, die
gedeeltelijk nog bewaard is, dient nu tot Rijkstucht
school voor Meisjes. De oude gedeelten daarvan be
staan uit een poortgebouw met twee halfrond vooruit
springende torens en links daarvan een deel van de
ommuring met een veelhoekige toren.
Met deze wetenschap belandt men bij een gemeente
ambtenaar, die terstond het kernplan ter tafel brengt.
De met dunne lijnen aangegeven bebouwing is de
huidige en de dikkere lijnen vormen de voorgestelde
veranderingen, verduidelijkt hij en hij geeft een ver
handeling over de vele moeilijkheden die bij de uit
werking van de plannen naar voren komen: bijna
99% van de bevolking moet worden aangeschreven
als zijnde belanghebbende bij het plan; de noodzaak
om tot rigoureuze verbreding van de straten en
doorbraken over te gaan wegens de grote verkeers
moeilijkheden in het stadje, zoals de lange wachttijden
bij opstoppingen, het gebrek aan parkeerruimte; de
vele eisen die de winkeliers stellen het feit dat iedereen
alleen aan zich zelf denkt, enzovoorts. Men ziet de
met dunne lijnen getekende tegenwoordige rooilijnen,
welke bijna volkomen overeenkomen met die op de
plattegrond uit de 17de eeuw. Is dat nu alles waar
men tegenwoordig belang in stelt?
Men raakt in gesprek met verschillende inwoners van
de stad, waarbij de volgende punten naar voren
komen
Het hoekpand Hoogstraat-Hofstraat is rond 1900
geheel vernieuwd en de toestand kort voor de sloping
was een zodanige, dat de Rijksdienst voor Monumen
tenzorg kennelijk geen redenen tot restauratie heeft
gezien. Wel meende men dat een nieuw gebouw aan
hoge eisen moest voldoen. Helaas kan men ook nu
nog niet erg gelukkig zijn met de zich openbarende
vormen; het oorspronkelijke ontwerp was echter nog
minder op zijn plaats en de schoonheidscommissie
heeft al vele verbeteringen aangebracht. De bank is
eigenaar van de grond en zeer tevreden met het punt
aan de drukke Hoogstraat. Waarschijnlijk zal men
echter snel een groot gebrek aan parkeerruimte voelen
aangezien de moderne agrariër veelal gemotoriseerd
is.
Bestaan er plannen om tot restauratie van de over
gebleven resten der Commanderie over te gaan?
Vrijwel sinds de oorlog is er in allerlei bladen
geschreven over de deplorabele toestand waarin de
Commanderie zich bevindt. Enige jaren geleden is
mede met het doel dit verkommerde, doch nobele
stuk stadshistorie te redden, opgericht de stichting
„Oud-Montfoort''. Deze stichting kwam met plannen
om tuin en galerij te restaureren, de kapel haar oude
luister weer terug te geven; er zijn tekeningen ge
maakt volgens welke het geheel voor het publiek zou
worden opengesteld. De bank echter voelt hier tot
nog toe niets voor en deze bank is eigenaar van tuin
en galerij. De kapel, nu eigendom van een Coöperatie,
doet dienst als graanpakhuis en maalderij en, hoewel
de trilling der machines en het in- en uitrijden der
vrachtauto's het uiterste van het gebouwtje vergen,
staat de Gemeente voor het probleem waar een ander
zo centraal gelegen pand te vinden voor de meel
fabriek.
De gemeente Montfoort is erg klein, qua oppervlakte
de kleinste in het Sticht, en door andere gemeenten
zo nauw ingesloten, dat deze een smorende werking
hebben. Ergens anders een nieuw pakhuis bouwen
is in deze omstandigheden vrijwel uitgesloten. Dit is
eeuwen lang hét probleem van Montfoort geweest;
door de grondschaarste werd men gedwongen, wilde
men tot uitbreiding komen van een bedrijf, niet meer
passende ruimten af te breken en op dezelfde plaats
een nieuw gebouw in de stijl van de nieuwe tijd te
bouwen. In onze moderne tijd is deze methode echter
onbruikbaar geworden, men wil nu radicaal gaan
doorbreken, panden slopen, rooilijnen verleggen, enz.
Wanneer echter de gemeente zich buiten haar gren
zen niet zal kunnen uitbreiden, zal het buitengewoon
weinig zin hebben grote boulevards te gaan aanleggen
voor een verkeer, dat verhoudingsgewijs, gering zal
blijven! Deze voor Montfoort en Montfoort niet
alleenzo benepen situatie, dateert nog uit de oude
stad- en landindeling, zoals die destijds door Thor-
becke is vastgelegd. Een gemeentelijke herindeling,
zoals men die zich hier wenst, en zoals die hopelijk
binnenkort zal plaatsvinden, is niet alleen voor een
Amsterdam of Rotterdam van levensbelang!
Wat denkt men nu te doen? De gevoelens in deze
stad met betrekking tot het verleden van Montfoort
kunnen toch niet geheel uitgeblust zijn? Op het ogen
blik doen alleen de plattegrond, de prachtige Neder
lands Hervormde Kerk, het Stadhuis, de Commanderie
en het Kasteel nog aan vroeger tijden denken. De
stad is in deze en de vorige eeuw grondig verknoeid
waar het de huizen betreft, het Burger-Weeshuis, de
Stadswaag en de huizen in de Oude Boomgaard zijn
verdwenen, het Kasteel is uit het verband met de
stad weggerukt door het feit dat het Rijk het tot een
Rijkstuchtschool maakte en grondig afsloot van het
maatschappelijk leven in de stad en de Commanderie
is een ruïne. Valt er van het Kerkplein dan niet nog
een centrum te maken waardoor de stad tenminste
weer een „hart" krijgt?
Er hebben plannen bestaan om iets dergelijks uit te
voeren: men wilde het hek om de kerk afbreken, de
tuin weer bestraten tot aan de kerkmuren toe, zoals
dit volgens oude plattegronden vroeger eveneens het
geval was, de nietszeggende bouwsels tussen Stadhuis
118
