De Zaanstreek
65
wapen, in rood en wit, is in vieren gedeeld en vertoont
tweemaal twee klimmende leeuwen, naar elkaar toe-
De Zaan, niet meer dan 12 km lang, is geworden tot
de hartader van een van Nederlands belangrijkste
industriegebieden, en al eeuwen is dit zo; al heeft de
moderne ontwikkeling veel van het oude door mecha
nisatie etc. te niet gedaan, er is hier nog heel veel
moois te zien. Hoe mooi moet in de 17de en 18de eeuw
deze streek geweest zijn; het wijde land, de typische
Zaanse houten huizen, meest groen geverfd, en de
meer dan duizend molens in vol bedrijf.
Op 15 september dus zullen de leden en genodigden
van de Bond Heemschut de Zaanse Schans en de
gehele Zaanstreek bezoeken. Men zal eerst vanuit
Zaandam, een nog jonge stad, in het begin van de
vorige eeuw ontstaan door het samenvoegen van
Oost en West Zaan, per boot een indruk kunnen krij
gen van de beide oevers van deze druk bevaren rivier.
Van hieruit heeft men wel een heel goed uitzicht op de
bebouwing aan weerszijden. Daar vallen, al was het
maar door hun grootte, natuurlijk in de eerste plaats
de fabrieken op, maar voor de Heemschutter zijn er
toch nog andere en voor hem interessanter dingen te
zien, zoals het doorkijkje langs het luchthuis nog in
Zaandam zelf, hout uiteraard, zoals dat hier hoort, en
met de grote luifels, waardoor het mogelijk was ook in
de regen droog te blijven als er buiten iets was te doen.
Iets verderop komen we, vanuit Zaandam links, aan
de onovertroffen Gortershoek, een nog goeddeels on
bedorven ensemble Zaanse huizen; en wat doen die
het prachtig aan het water! Aan de overzijde hiervan
is dan de Zaanse Schans. Veel staat hier nog niet, maar
als we bedenken dat als dit gebied bebouwd is, we hier
weer een compleet Zaans dorp zullen kunnen zien,
met zijn groene houten huizen met het mooie snijwerk,
wit afgelijnd, en de molens, niet als dode monumenten
maar in gebruik, dan moeten we toch wel onder de in
druk komen van wat hier door de Stichting Zaans
Schoon wordt verricht.
In Zaandijk gaan we aan land en bezoeken dan ver
der per bus de dorpen en dorpjes van de Zaanstreek.
Daar is allereerst Zaandijk zelf, de gracht is in de
jaren 20 helaas gedempt, maar veel huizen staan er
nog. Door de activiteit van Zaans Schoon komt er zelfs
nog meer bij. Zo is onlangs door Prof. Bijhouwer hier
op een braak liggend stukje land een Zaanse tuin in
gericht, geometrisch van aanleg, met heerlijke beel
den; o.a. een kostelijk pedante Pruisische grenadier
houdt hier weer de wacht, en aan de ingang staat een
trompetterende engel, naar oud model gemaakt door
de heer Brucker uit Koog aan de Zaan.
Hiernaasthet %aanse tuintje te Zaandijk.
Maar ook hoe mooi is dit miniatuurparkje gelegen,
met zijn wijde uitzicht over het water. Er is meer te
zien in Zaandijk, een prachtige beeldentuin met 18de
eeuwse beelden op sokkels van hardsteen, het Zaanse
museum met een collectie meubelen, dikwijls beschil
derd de bevolking van de Zaanstreek is van West-
friese origine en de mode van de beschilderde meubels
kwam langs de Friese kust van het Friese land (Hinde
lopen!) naar Noord-holland, tot aan de Zaan. Ook het
huis zelf is typisch voor de streek, compleet met Zaan-
kamer, de lokale variant van de theekoepel en geheel
in stijl gehouden. Van de gevels in Zaandijk moge ik
vooral wijzen op het prachtige „Koopmanshuys d'
Mol". Boven het snijraam is het gedateerd 1795, maar
de ornamentiek van het geheel is nog in de stijl van
Lodewijk XVI, de strenge) symmetrie, de guirlan
des en de strikjes, alles is nog in de stijl die een 25 jaar
eerder in Frankrijk populair was en hier een nabloei
beleefde. Deze late Louis Seize stijl trouwens is blijk
baar zeer populair geweest in deze streek, we zullen
hem nog in veel plaatsen ontmoeten.
Na Zaandijk Koog aan de Zaan. Hier staat het enige
molenmuseum in het land, dat vroeger zoveel van deze
gebouwen kende. Het is, alweer, ingericht in een oud
Zaans huis en herbergt een unieke verzameling molen
modellen, terwijl ook een beelden snijder, Brucker, hier
zijn atelier heeft en handen te kort komt om aan alle
opdrachten voor restauraties etc. te voldoen. Ook de
oliemolen „het Pink", een van de oudste van dit soort,
gebouwd in 1620 en in 1939 gerestaureerd staat in
Koog en is ingericht als dependance van het museum,
en is, ook in vol bedrijf, te bezichtigen.
Na Koog is Westzaan aan de beurt. Een nog vol
komen landelijk dorp, met veel oude Zaanse boerde
rijen langs het water afgewisseld met wat moderns.
Van dit landelijk dorp is vooral de sfeer heel belangrijk.
Rustig, wijd en welvarend is de indruk van de steedse
bezoeker. Maar er is toch meer dan dat alleen. West
zaan nl. heeft drie belangrijke monumenten: in de eer
ste'plaats is daar de Vermaning der Friese Doopsge
zinden aan het Zuid. Een houten kerk, daterend uit
ï73i, waarvan de sobere maar fraaie meubilering nog
geheel intact is. Vooral de vloer is in onze tijd een merk
waardigheid geworden, deze wordt nl. nog dagelijks
met zand bestrooid, geharkt en zeer zorgvuldig bijge
houden, hetgeen een heel bijzonder effect geeft.
Het tweede grote monument is weer een kerk, nl. de
Nederlands Hervormde. Een groot bakstenen gebouw
met als datum 1740. De plattegrond heeft een kruis
vorm, in de binnenhoeken waarvan kwartcirkels zijn
geschoven. In elk der vier topgevels twee rondboog
vensters; de oostelijke heeft pilasters en zandstenen ver
sieringen met het gemeentewapen in de top. Dit
