Wordt de Zaanse Schans in zijn wieg gesmoord?
Laat Uw linkerhand niet weten,
wat de rechter doet
Aan dit gezegde, maar dan als parodie, moet men
wel denken wanneer men kennis neemt van wat
er in Zaandam staat te gebeuren. Sinds enkele jaren
is men daar met gepaste voortvarendheid bezig om
een plan te realiseren, dat tot doel heeft van de zo
bekende Zaanse houtbouwkunst nog iets voor het
nageslacht te bewaren. Deze typische tak van de oud-
vaderlandse bouwkunst, vertoont in vele opzichten
een geheel eigen karakter, dat niet alleen bepaald
wordt door het feit, dat het voornamelijk houtbouw
betreft, maar ook door een van andere bouwstijlen
afwijkende vormgeving, detaillering en versiering.
Tal van waardevolle huizen waren dan ook op de
voorlopige Monumentenlijst geplaatst.
Helaas moet nu geconstateerd worden dat ruim 70%
van die huizen door sloop verdwenen is in de jaren,
die sedert de vaststelling van die lijst verlopen zijn.
Nu zijn er nog wat al dan niet geschonden exem
plaren overgebleven. Terecht heeft men de alarm
klok geluid en overwogen wat er gedaan moest
worden om het totale teloorgaan van deze karakter
volle bouwkunst te voorkomen.
De Zaanstreek is nu eenmaal een streek, waar alles
gaat om productie, efficiency, marktanalyse, tech
nische, practisch-psychologische zaken. Het geldt
alles handel, nijverheid, verkeer, expansie waar men
mee bezig is.
De oude huizen sparen, daaraan werd aanvankelijk
niet gedacht, omdat ze door stadssanering, wegver-
breding en industrialisatie moesten verdwijnen. Wat
soms nog kon blijven staan werd omringd door mo
derne panden en staat als „displaced person" in een
wezensvreemde omgeving.
Degenen die alarm sloegen en dat op Zaans-doel-
treffende wijze deden, waren verenigd in de Stich
ting „Zaans Schoon", die men gemakshalve als een
dochtertje van de Bond Heemschut kan beschouwen.
Toen deze stichting, na grondige bestudering van
het vraagstuk, inzag dat, wilde men nog iets bewaren
van de oude huizen en de sfeer waarin ze door de
eeuwen in het Zaanse land gestaan hadden, de enige
oplossing was: ze bijeen te brengen op een plaats,
waar deze beide doelstellingen verwezenlijkt konden
worden.
Architect J. Schipper, die zich mede het lot van de
Zaanse bouwkunst had aangetrokken, ontwierp een
plan, dat er op gericht was de huizen in een speciaal
daarvoor te stichten buurt bijeen te plaatsen. Deze
95
Nog staaf, „de Kal", een der herbouwde molensvrij in de
ruimte. De „Kat" is de enige verfmolen ter wereld.
Zo was het beeld van de Zaa.nsl.reek ca. 1900 en dit hoopt
men ook in de Zaanse Schans te bereiken.
Zal het zó ivordenDe molen „de Poelenburg" op zijn oude
plaats: wordt thans opgebouwd bij de Zaanse Schans naast
„de Kat". De ontworpen woonbuurt in de Kalverpolder
achter deze molens zal zeker even dicht bij de molens ver
rijzen als op deze foto; een waar schrikbeeld!
