lagen van ouds enige kloosters met hun terreinen.
Oude geveltjes zijn in den Briel niet zeldzaam en
gevelstenen worden er nog in grote getale aange
troffen. Er zijn er bijgoed bewerkt en goed be
waard; anderen zijn van weinig kunstwaarde of door
de kwast bedorven."
De heer Craandijk schreef dit, zoals gezegd, in 1883.
De wijze waarop deze „eenzame wandelaar" de
schoonheden van den Briel wist te waarderen, moet
een ieder, die de heemschutgedachte koestert, ter
harte gaan. Ook hij laat reeds een weemoedig ge
luid horen, waar hij wijst op het verwijderen van
een „eigenaardige gevel": „het oude weeshuisdoor
Merula gesticht, is van voren gans gemoderniseerd,
't Is met zijn pleister en zijn grote vensterszijn
ijzeren hek en zijn plantsoen zeker vrolijker, maar
met zijn kruisramenzijn hoog dak, zijn voormuur
en zijn ranken toren vertoonde 't zich vrij wat schil
derachtiger
Craandijk's tijd is juist voor Brielle de periode,
waarin het in diep verval begint te geraken. De
Nieuwe Waterweg had de laatste loodsen verdreven
naar Maassluis. De arrondissementsrechtbank was
nog niet lang geleden opgeheven. De betekenis van
het garnizoen nam af. Kleine industrieën kwijnden
weg. Visserij werd steeds minder uitgeoefend. Moge
lijkheden tot ontwikkeling leken vooralsnog niet
aanwezig. Families, die jarenlang de toon hadden
aangegeven, trokken heen. Er keerden geen andere
weer. Het zag er naar uit, dat Brielle temidden van
een gaaf vestingstelsel achter haar poorten een ver
stikkende dood zou moeten sterven.
Kort daarna (1884) werd V. V. R. C. R. baron van
Heemstra tot burgemeester van Brielle benoemd.
Zijn korte emotionele ambtsperiode betekent het
begin van een grootscheepse afbraakcampagne. Rio
leringswerkzaamheden en slootopruimingen werden
aangepakt. De Waterpoort en een jaar later de Zuid
poort (1895) worden gesloopt. Het merkwaardige
nu is, dat er omtrent het afbreken van deze monu
menten noch voorstellen van Burgemeester en Wet-
houders bij de Raad zijn ingediend, noch discussies t
öf correspondentie zijn gevoerd, dat de plaatselijke I
pers er geen aandacht aan heeft besteed, en de toen
malige stadarchivaris Johan Been er in de Brielsche
Courant zijn waardering en dank over uitsprak, dat
een fotograaf zich de moeite had getroost, om deze
poorten op de gevoelige plaat voor het nageslacht
vast te leggen!-
De tijd is aangebroken, dat men allerwege naar
andere middelen van bestaan begint uit te zien. Een
kalk- en zandsteenfabriek wordt opgericht, waar
door het silhouet van de stad wordt geaccentueerd
door een negental schoorsteenpijpen. Nog is deze
onderneming een florerend bedrijf 45 man)
doch het heeft niet die uitbreiding en ontplooiing
ondergaan, welke men had verwacht.
Afgezien dus van enkele verdwenen, eens voor de
stad zeer dominerende monumenten, gaat Brielle
nauwelijks gewijzigd over van de 19de naar de 20ste
eeuw en is het gespaard gebleven voor die ontsierin
gen welke onze onvolprezen 19de eeuw eigen waren.
Brielle is een dood stadje geworden met slecht on
derhouden havens en kaden, doch met een rijkdom
van iepengroen en een overvloed aan oude gevels,
met een indrukwekkend Maarland waar 17de-eeuwse
gevels nog verhalen over een opleving in de jaren
1600—1645; een stadje waar de Voorstraat en de
Nobelstraat met hun vele Lodewijk XV, Lodewijk i
XVI en vroeg 19de-eeuwse gevels bij de minnaar
van het stedeschoon de herinnering oproept aan de
sfeer, welke hier moet zijn geweest rondom de franse
tijd. Nog zijn er de vissersscheepjes in de havens,
en zijn er de westerstormen, die het water hoog
tegen en over de kaden opzwiepen, nog hangt er die
typische, kleinsteedse, provinciale sfeer, welke Johan
Been inspireerde voor zijn jongensboeken, waarmede
hij de jeugd van Nederland zo heeft weten te boeien,
dat hun fantasie Brielle kwalificeerde als de stad,
die door deze glorie tot de eerste steden in den lande
behoorde.
Sedert 1910 begint het aanzien van Brielle zich ech
ter snel te wijzigen. Wel wordt er van overheids
wege een rijkslijst van monumenten samengesteld,
88
Deurpartij van het huis Nohelstraat 34, afgevoerd van de
gemeentelijke lijst!
