Onze landelijke bouwkunst
een voorbeeld van documentatie
Behalve ons zo gevarieerde en kostbare stads-
schoon is ook het karakter van ons platteland een
steeds meer omstreden bezit. Ook hier beluistert
men verschillende interpretaties van de „eisen des
tijds". Zal zich binnenkort het hele landschaps
beeld radicaal hebben gewijzigd en zijn verarmd
uitsluitend ten dienste van een uiterst doorge
voerd landbouwbedrijf? Er wordt in ons kleine
land om restjes natuurgrond gevochten. Maar
waar ons land overwegend uit cultuur-landschap
bestaat met hierin erkende elementen van waarde,
dienen wij ons hierop bij herzieningen terdege te
bezinnen.
De a.s. zomertentoonstelling in het „Bouwcen
trum" in Rotterdam zal een uit landbouwkundig
oogpunt ideaal toekomstbeeld tonen. De ruimte
is in ons land echter beperkt. Er zijn elders landen
met veel meer grond en enorme landbouwover
schotten, die ons ruimschoots en goedkoop kunnen
voeden. Landbouwproducten zijn transportabel,
de recreatieve vruchten van onze bodem echter
niet. Ook deze zijn essentieel voor de volksgezond
heid. In ons dichtbevolkte gebied zal deze recrea
tieve functie van het land tussen de groeiende
steden steeds meer gewicht in de schaal moeten
leggen, ook al is dit nuttig gebruik van ons platte
land ter wille van factoren als levensgeluk en
werklust moeilijk in een direct opbrengstcijfer uit
te drukken.
Er zij hier nog eens gewezen op de landschappelij
ke waarde van onze boerderijen. Hoezeer deze
het beeld van ons vlakke land bepalen dringt tot
ons door telkens wanneer wij een in een streek
karakteristieke hoeve zien verdwijnen en vervan
gen door nieuwbouw, al of niet met een herinne
ring aan de er thuis horende vormen. De traditio
nele boerderijvormen waren overal verrassend
verschillend, gevormd naar de locale gesteldheid
van grond en begroeiing en aangepast aan de ter
plaatse aangewezen bedrijfsvorm. Zij verlenen eenv
eigen gezicht aan iedere streek of dorp, waaraan de
bewoners gehecht zijn en mede daardoor nog
kunnen zijn. Voor de bezoeker bieden zij een vaak
op korte afstanden opmerkelijk wisselend aspect.
Aesthetisch vormen zij in ons vlakke land een bij
zonder boeiende stoffering.
Voor een meer uitvoerige beschrijving in kunst
historisch verband van onze landelijke gebouwen,
op wier uiterlijk de grote architectuurstijlen slechts
geringe invloed hebben uitgeoefend, is eerst on
langs een belangrijke plaats ingeruimd in het
nieuwe handboek voor de Nederlandse bouw
kunst1)
R. C. Hekker betoogt hier in zijn inleiding dat,
indien men de geschiedenis der bouwkunst mede
wil zien als een ontwikkeling van de ruimtelijke
vormgeving, ook de boerderijen, die toch het
architectonische karakter van het platteland be
palen, niet buiten beschouwing mogen blijven.
Niet lang geleden deelde professor dr. M. D.
Ozinga in zijn tafelrede, na een vergadering van
het Dagelijks Bestuur van „Hendrick de Keyser"
onder meer mede, dat afgezien nog van de groot
scheepse streekverbeteringen, de ingrijpende her
zieningen der bedrijfsvoering onze oude boerde
rijen in een dusdanig ongehoord tempo doen ver
dwijnen of veranderen, dat er in ons gehele land
nauwelijks meer een honderdtal geheel gave typen
is aan te wijzen. Dit was onlangs de conclusie van
de deskundigen op dit gebied.
Vastleggen van de voornaamste voorbeelden heeft
vooral van wetenschappelijk, volkskundig en be-
drijfstechnisch standpunt uit thans alle zin, maar
het kan slechts in bescheiden mate baten verdwij
nende monumenten op papier of fotografische
plaat op te nemen, daar voor de architectuur geen
afbeelding het ruimtelijke en plastische effect kan
vervangen2).
In een recente circulaire van de Stichting Histo
risch Boerderij-Onderzoek te Arnhem voorspellen
deskundigen dat er over 10 jaar nagenoeg geen
authentieke oude boerderijen in Nederland meer
zullen bestaan. In dit verband tracht deze stich
ting nu op korte termijn ten minste een documen-
tatieplan te verwezenlijken.
In Drenthe is er van het gehucht Aalden (gemeen
te Zweeloo) reeds zo'n documentatierapport ver
schenen, samengesteld door een studiegroep der
afdeling bouwkunde aan de Technische Hoge
school te Delft.
Het betreft hier een buurtschap, bestaande uit on
geveer 20 boerenhoeven onder het hoge eikenhout
van zijn brink en erven. Dank zij het feit dat inder
tijd een verkeersweg met de onvermijdelijke lint
bebouwing niet dóór de dorpskern, maar er langs
werd aangelegd, is Aalden tot op heden ondanks
verschillende aanpassingen nog vrijwel gaaf be
waard gebleven. Geregelde veranderingen bleven
48
