culaire is die van Den Bosch in 1629 geweest. Voor
het nageslacht is het interessant dat men ter plaatse
nog heel goed kan zien hoe de stadhouder met zijn
getrainde corps officieren-ingenieurs te werk is ge
gaan. Als zijn hoofdkwartier koos de prins het
(nog bestaande) kasteel Maurick te Vught, gelegen
op het hoge, droge zand, met een ruim uitzicht
op de belaagde vesting. Verder naar het westen,
ook op het zand, werd de ruiterij gelegerd. De Ko
ning van Boheme (de zogenaamde „Winterko
ning", die als balling in ons land leefde) betrok het
huis Oud Herlaar toen hij, als de voornaamste
vreemdeling, het wonderwerk van het beleg kwam
bezichtigen. Ook de Prinses van Oranje, Amalia
van Solms, is met haar gevolg komen kijken en zij
maakte de uittocht van de Spaanse bezetting na
de overgave van de stad mee.
Tussen Vught en Den Bosch, alsmede verder
rondom de stad, waren allerlei militaire werken
aangelegd, zowel van Staatse als van Spaanse zijde.
Wanneer men met oude afbeeldingen en kaarten
van het beleg in de hand in het lage land om
's-Hertogenbosch rondwandelt, is het niet moeilijk
nog verschillende sporen te vinden van de op last
van Frederik Hendrik gegraven sloten en opgewor
pen wallen. Maar wat de historicus van heden
vooral treft is het algemene aspect dat het terrein
hier biedt: het wijde, drassige land, waaruit Den
Bosch oprijst en waarvan Vught de afsluiting aan
de zuidkant vormt; het ligt daar in grote lijnen
nog precies zoals ten tijde van de belegering. Nog
steeds kan men op dezelfde plekken, waar eens
Frederik Hendrik en zijn officieren stonden, de
stad beschouwen, schier onbereikbaar (op de ene
moderne verkeersweg na, die in het landschap
niet al te zeer stoort) als zij daar ligt. Alle moeilijk
heden die de aanslag opleverde, maar ook de
mogelijkheden: het onder water zetten van het
land door het afdammen van de Dommel, zijn er
nog aan de bodem „af te lezen". Het is een van de
meest authentieke, instructieve en volledige „mo
numenten van geschiedenis" die Nederland uit
onze grote Vrijheidsstrijd bezit. Naast de natuur
wetenschappelijke en de aesthetische betekenis een
klemmende reden dat het Bossche Broek gespaard
blijve!
Ds. A. L. B roer
RUST IN STAD EN LANDSCHAP
Een van de allerbelangrijkste elementen in de
schoonheid van stad en landschap is de stilte, de
rust. Rust niet alleen als harmonie van tinten,
kleuren, schakeringen, lijnen en vormen. Rust ook
in de zin van afwezigheid van hinderlijke geluiden.
Hinderlijke geluiden. Want ja, volstrekt niet alle
geluid is hinderlijk. Er zijn klanken, af en toe op
klinkend, die de stilte niet storen maar juist accen
tueren, verdiepen. Het gekwaak van eenden in
een poldersloot; Gezelle's „ruisen van het ranke
riet"; de kievitsroep over de voorjaarsvelden;
klokgelui over de dorpse straten, over de gevels
van de avondstad; het carillon, waar Ida Gerhardt
zo ontroerend over dichtte in de eerste oorlogs
jaren; het getik van de haarhamer op de zeis in
het avonduur bij de boerderij; het geluid van
schepen over het IJ-water. Ik zou er bladzijden
vol over door kunnen schrijven, over het schone
harmonieuze geluid, dat bij de sfeer van stads
en dorpsbeeld, van nauwe straatjes, ruime pleinen,
wijd veld en breed water past, ja, er onlosmakelijk
mee verbonden is.
Maar daarnaast zijn er zoveel hinderlijke, storende,
stadsbeeld en landschap bedervende elementen,
op allerlei gebied, waar ook in de geluidssfeer,
gekomen. En het ligt volkomen op de weg van ons,
vrienden en beschermers van de schoonheid en de
harmonie van stad en land, om ook hier waakzaam
en werkzaam te wezen, te worden en te blijven.
Wie Parijs, wie Italië bezocht - om slechts deze
twee voorbeelden, schoonste plekken stellig mede
op aarde, te noemen - weet van het afgrijselijke
lawaai, juist in deze verrukkelijke dorado's dezer
wereld. Weet ook van de maatregelen in Parijs
genomen, maatregelen waartoe ook Italië, mede
in het belang van het vreemdelingenverkeer, zich
diende aan te gorden, om dit lawaai zoveel moge
lijk te beteugelen. Venetië is een paradijs op aarde,
alleen al omdat het. motorlawaai op straat hier
ontbreekt. Onze Hilversumse fraaiste winkelstraat,
de Kerkstraat, is sinds enige maanden een lustoord
van stilte geworden, sinds het verkeer, behalve
van voetgangers natuurlijk, er verboden is. Zo
weinig mogelijk claxongebruik, streng toezien op
de naleving van het verbod van open knalpotten,
afsluiten van bepaalde straten voor gemotoriseerd
verkeer, is noodzakelijk naast alles wat verder
redelijkerwijs uitgedacht kan worden om onnodig
lawaai af te schaffen en nodig onvermijdelijk
lawaai zoveel mogelijk af te dempen en te beper
ken. Aan de afsluiting van toeristische rijwiel
paden voor bromfietsen dient zeer streng de hand
25
