een eind en sindsdien is de veelvuldigheid van de
i8de-eeuwse uitgaven (tót de Heemschutserie!)
niet weer bereikt. Behalve de algemene werken be
vatten ook de veel voorkomende streek- of stads
beschrijvingen vaak gravures die voor de kastelen
studie van belang zijn Ook landkaarten zijn vaak
een bron; zo zijn een paar dozijn Groninger bor
gen afgebeeld in de rand van de kaarten van Con-
ders (ca 1680) en Beckering (ca 1784)
Op het Nederlandse grondgebied zoals wij het
nu kennen hebben in de Middeleeuwen vele
honderden kastelen gestaan De meeste daarvan
zijn helaas verdwenen, maar wij moeten er wel
dankbaar voor zijn dat wij nog over een zo rijke
schat van afbeeldingen beschikken, voor het me
rendeel uit een tijd die ten opzichte van de onze de
helft dichter bij de Middeleeuwen stond, en waarin
daaruit nog vóór de slopingswoede van de 19de
eeuw! zoveel meer over was Afbeeldingen die
toch bijna steeds voor het gebouw een trouw por
tret wilden zijn en waren de Hollanders niet al
tijd sterk in de portretkunst?
Zo vindt de typologie in dit materiaal een niet te
onderschatten steun De hoofdvormen spreken wel
voor zichzelf maar ook kunnen de afbeeldingen al
een inzicht geven in de relatieve bouwgeschiedenis.
Op ettelijke tekeningen, van Roghman vooral, valt
een forse vierkante toren of donjon een vroeger
in het Westen des lands veel verbreid type als
duidelijke oerkern op En hoe leerzaam is niet een
vergelijkende beschouwing van de nu bijna alle
maal verdwenen ronde waterburchten uit de tijd
van vóór Floris V (afb 2). Wanneer van een ver
dwenen kasteel opgraving van funderingen moge
lijk is, zal het duidelijk zijn van hoeveel betekenis
een betrouwbare afbeelding is voor de interpretatie
van de grondsporen
Ook voor de studie van de details staat uitgebreid
materiaal ter beschikking, te interessanter omdat
juist de oorspronkelijke details haast niet meer be
staan; denk aan daken, ramen, kantelen enz De
bekende minutieuze afbeeldingstechniek, wat later
uit de 18de en natuurlijk de 19de eeuw, komt ons
hierbij bijzonder van pas Zie bijvoorbeeld de weer
gave van het in 1810 gesloopte huis te Heemstede
door F. A Milatz (1763-1808) die geen steen over
slaat (afb 4)
Het onderste gedeelte van de hoektoren en de aan
sluitende muur blijkt van natuursteen te zijn; is
zoiets niet interessant voor de bouwgeschiedenis?
Op een tekening van de Cannenburgh door Jan de
Beyer, die niet lang vóór de verbouwing van 1751
is gemaakt (afb 5) ziet men nog de oude ingang
in de toren met zijn interessante Renaissance-ar-
chitectuur die nog aanwezig is en nu begrijpelijk
wordt.
Zo beschikken wij over oude tekeningen en prenten
van misschien een 400 Nederlandse kastelen, een
indrukwekkend aantal als wij ons realiseren welk
klein gedeelte ons daarvan nog rest.
Reden te meer om op dat restant zeer zuinig te zijn1
72
4. Heemstede door F A Milatz
(Rijksbur voor Monumentenzorg)
Gerekend naar de jaren van hun werkzaamheidde eer-
sten werden vóór 1700 geboren.
5 De Cannenburgh Tekening door Jan de Beyer uit 1744