een eind en sindsdien is de veelvuldigheid van de i8de-eeuwse uitgaven (tót de Heemschutserie!) niet weer bereikt. Behalve de algemene werken be vatten ook de veel voorkomende streek- of stads beschrijvingen vaak gravures die voor de kastelen studie van belang zijn Ook landkaarten zijn vaak een bron; zo zijn een paar dozijn Groninger bor gen afgebeeld in de rand van de kaarten van Con- ders (ca 1680) en Beckering (ca 1784) Op het Nederlandse grondgebied zoals wij het nu kennen hebben in de Middeleeuwen vele honderden kastelen gestaan De meeste daarvan zijn helaas verdwenen, maar wij moeten er wel dankbaar voor zijn dat wij nog over een zo rijke schat van afbeeldingen beschikken, voor het me rendeel uit een tijd die ten opzichte van de onze de helft dichter bij de Middeleeuwen stond, en waarin daaruit nog vóór de slopingswoede van de 19de eeuw! zoveel meer over was Afbeeldingen die toch bijna steeds voor het gebouw een trouw por tret wilden zijn en waren de Hollanders niet al tijd sterk in de portretkunst? Zo vindt de typologie in dit materiaal een niet te onderschatten steun De hoofdvormen spreken wel voor zichzelf maar ook kunnen de afbeeldingen al een inzicht geven in de relatieve bouwgeschiedenis. Op ettelijke tekeningen, van Roghman vooral, valt een forse vierkante toren of donjon een vroeger in het Westen des lands veel verbreid type als duidelijke oerkern op En hoe leerzaam is niet een vergelijkende beschouwing van de nu bijna alle maal verdwenen ronde waterburchten uit de tijd van vóór Floris V (afb 2). Wanneer van een ver dwenen kasteel opgraving van funderingen moge lijk is, zal het duidelijk zijn van hoeveel betekenis een betrouwbare afbeelding is voor de interpretatie van de grondsporen Ook voor de studie van de details staat uitgebreid materiaal ter beschikking, te interessanter omdat juist de oorspronkelijke details haast niet meer be staan; denk aan daken, ramen, kantelen enz De bekende minutieuze afbeeldingstechniek, wat later uit de 18de en natuurlijk de 19de eeuw, komt ons hierbij bijzonder van pas Zie bijvoorbeeld de weer gave van het in 1810 gesloopte huis te Heemstede door F. A Milatz (1763-1808) die geen steen over slaat (afb 4) Het onderste gedeelte van de hoektoren en de aan sluitende muur blijkt van natuursteen te zijn; is zoiets niet interessant voor de bouwgeschiedenis? Op een tekening van de Cannenburgh door Jan de Beyer, die niet lang vóór de verbouwing van 1751 is gemaakt (afb 5) ziet men nog de oude ingang in de toren met zijn interessante Renaissance-ar- chitectuur die nog aanwezig is en nu begrijpelijk wordt. Zo beschikken wij over oude tekeningen en prenten van misschien een 400 Nederlandse kastelen, een indrukwekkend aantal als wij ons realiseren welk klein gedeelte ons daarvan nog rest. Reden te meer om op dat restant zeer zuinig te zijn1 72 4. Heemstede door F A Milatz (Rijksbur voor Monumentenzorg) Gerekend naar de jaren van hun werkzaamheidde eer- sten werden vóór 1700 geboren. 5 De Cannenburgh Tekening door Jan de Beyer uit 1744

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1953 | | pagina 40