114
5. Het gieten.
6. De klok wordt uit de vorm gehaald.
7. De nabewerking.
Is dit geen pracht-reclame voor het Nederlandse product, als
men weet dat in de torens van Montreal klokken hangen van
allerlei nationaliteiten, zowel Engelse, Franse, Belgische en
Amerikaanse? (Canada heeft zelf geen klokkengieterij).
Willen wij dan nu iets vertellen over het mooie ambacht van
de klokkengieter.
HET GIETEN DER KLOKKEN
Het geheim van de klokkengieter ligt in het juiste modeleren
van de klok. Het maken van de lemen gietvormen is een zeer
nauwkeurig werk, dat soms enige weken in beslag neemt.
Nadat in verband met de gevraagde toon van de te vormen
klok de nodige berekeningen zijn gemaakt, wordt het in- en
uitwendig profiel van de klok ontworpen en op een plank
van goed uitgewerkt hout getekend. Langs de inwendige
vorm van de klok wordt dit profiel dan uitgezaagd en de al
dus verkregen reep hout („ribbe") wordt bovenaan met enige
ijzers aan een draaibare spil bevestigd. Deze spil wordt dan
in het midden geplaatst van een rond stenen muurtje, waarin
een stookgat is opengelaten. Op dit muurtje wordt thans
langs de binnenzijde van de ribbe van stenen de zogenaamde
kern opgebouwd. De ongelijkheden van de stenen worden
met leem aangezuiverd en tenslotte wordt de gehele opper
vlakte met slappe leem bestreken. Door het ronddraaien van
de ribbe wordt het overtollige leem weggestreken en aldus
het zuivere profiel, dat de klok van binnen moet hebben,
verkregen.
In de in het muurtje vrijgelaten opening wordt dan een turf
vuurtje gestookt, waardoor de leem gelijkmatig wordt ge
droogd. Op de gedroogde oppervlakte van de kern wordt
een laagje vochtige as of papier aangebracht. De ribbe wordt
van de spil afgenomen en thans volgens de te vormen klok
uitgezaagd. Daarna wordt zij weer op de spil bevestigd, want
in haar nieuwe vorm zal zij dienst doen bij het maken der
„valse klok". Over de kern wordt namelijk een laag leem
aangebracht, die, doordat zij wordt afgestreken met de thans
op het uitwendige profiel afgezaagde ribbe precies de vorm
krijgt, die later de klok zal hebben. Vooraf, uit was en teer ge-
modeleerde ornamenten, sierranden etc. worden aange
bracht. De gehele oppervlakte van de valse klok wordt dan
met vet of talk ingesmeerd en daarover wordt aangebracht
de z.g. mantel, die bestaat uit een met hennep en touw ver
stevigde laag leem.
Is het geheel klaar, dan wordt weer een turfvuur in de vorm
gestookt. De ornamenten smelten, en laten hun afdruk aan
de binnenkant van de mantel achter. Wanneer het geheel
hard gebakken is, wordt de mantel, die door de (intussen
gesmolten) vetlaag van de valse klok gescheiden is gebleven,
met kettingen omhoog gehesen. De valse klok die nu weer
bloot komt, wordt voorzichtig stuk geslagen en van de kern
afgenomen. De mantel laat men thans over de kern zakken
en op de plaats, waar eerst de valse klok heeft gezeten, is nu
een ruimte ontstaan, precies gelijk aan de vorm, die de klok
moet hebben. Op dit geheel wordt nog de kroon geplaatst,
welke eerst uit was en teer wordt geboetseerd en met leem
omkleed in een oven geplaatst, waardoor de was smelt en de
vorm van de kroon in de gebakken leem achterblijft. De giet
vorm van de kroon wordt daarna met leem op de mantel
bevestigd. Bovenin de mantel worden enige gaten voor het
gieten en voor het ontwijken van gassen opengelaten. De ge
zamenlijk te gieten klokken worden dan in de gietkuil ge
plaatst, welke daarna met lagen aarde en stenen verder
wordt opgevuld. In de aan de gietkuil grenzende oven wordt
de klokkenspijs (een alliage van 80% koper en 20% tin) tot
1.Q000 verhit, het vloeibare metaal wordt onderzocht en van
eventuele ongerechtigheden gezuiverd en daarna door daar
toe aangelegde goten naar de gietvorm geleid, waar het door
het gietgat in de ledige ruimte tussen de kern en mantel
loopt en aldus de klok vormt.
Na de afkoeling worden de verkoolde lemen mantels en de
steenhard geworden kernen verwijderd en de klok aan een
oppervlakkige schoonmaak onderworpen, waarna de eerste
keuring kan plaatsvinden. Dit geschiedt vaak door de Nederl.
Klokken- en Orgelraad, doch verplicht is deze keuring niet.
Wel dient de koper die in aanmerking wenst te komen voor
vergoeding voor zijn in de tweede wereldoorlog vernietigde
oude klok de daarvoor nieuw gekochte klok over te leggen
aan de Rijkscommissie voor klokken en klokkenspelen daar
uitbetaling van de vergoeding afhankelijk is van zekere eisen,
die deze commissie aan de nieuwe klokken stelt.
Is de klok goedgekeurd voor verdere afwerking, dan wordt
zij grondig gereinigd en zo nodig door uitslijpen met een
amarilsteen -of andere wijze bijgestemd. Rest dan nog het
aanbrengen van de klepel, en de klok, waardig product van
een oud Nederlands ambacht, kan 'haar taak beginnen.
Adv.1
Overgenomen met toestemming van de Vereniging
Nederlands Fabrikaat"r
