42 plaar in Solwcrd (5 100). Dat er in Oklekerk nog een over was, moet hij hebben vergeten. Hij ontleende zijn gegevens over de vroegere toe standen aan een kaart „Groningae et Omlandiae" van de gebroeders Conders. Op deze kaart vindt men namelijk omstreeks 1650 klokkestoelen in Hoogkerk (XXXIII), Jukwerd (XXXIV), Kolham (XXXV), Maarslagt (XXXVI), Meedhuizen (XXXVII), Men- keweer (XXXVIII), Middelbert (XXXIX), Oostwold (XLI), Opwierde (XLII), Ranum (XLIII), Scharmer (XLIV), Vliedorp (XLVI), Westerbroek (XLVIII), Wierum (L) en Wijtwerd (LI). Wanneer wij nu bij deze kaart van der Aa's woor denboek (I) raadplegen, dan ontmoeten wij nog klokkestoelen in Dorkwerd (XXXII), Oldekerk (XL; met de vermelding dat er vóór 1623 een kerk, thans een overdekte galg staat), Solwerd (XLV) en Wagen borgen (XLVII). Bovendien schijnt Peters nog een andere bron te hebben gebruikt, want op zijn gezag moeten wij nog aannemen, dat er eertijds ook een klokhuis was in Westerlee (XLIX), welke noch bij Van der Aa, noch op genoemde kaart is afgebeeld. Van deze verdwenen klokkestoelen is nog een enkel gegeven over. Zo geeft Peters (5 121) een afbeelding van de klokkestoel uit Opwierde, welke in 1888 is verdwenen. Die van Scharmer werd, volgens de beschikbare gegevens, in 1824 afgebroken. Bovendien is er in Westerbroek nog een zilveren avondmaalsbeker, waarop een afbeelding voorkomt der oude kerk en open klokkestoel. De beker dateert van 1706. De verspreiding der klokkestoelen Bekijken wij nu de verspreiding der klokkestoelen op de kaart, dan blijft er (de boven genoemde oude béperkingen in het oog houdend) duidelijk uit, hoe de klokkestoel in Groningerland naar het Westen' toe in aantal toenemen, naar het Oosten toe afnemen. Wagen wij even weer een kijkje buiten de provin ciale grenzen, dan klopt dit beeld volkomen: in Fries land sluit hierbij aan een zeer dicht net van klokke stoelen, in Drente kent men er (evenals in Overijssel) slechts enkele, terwijl in Oostfriesland Van ouds ook maar uiterst zelden een klokkestoel gevonden wordt. De bestaande Groninger klokkestoelen Wanneer wij nu tot een nadere beschrijving over gaan van de klokhuizen in Groningerland, dan zullen wij beginnen met de klokkestoelen. De klokkestoel van Solwerd heeft een totaal andere vorm, dan de traditionele Friese. Over de ouderdom van dit balkenstelsel, bestaande uit vier verticaal, boven enigszins naar elkander toegebogen balken, verbonden door een aantal kruisbalken en gedekt door een laag vierkant pyramidedak, is niets naders bekend. De klok hangt niet direct onder het dakje, doch enkele meters lager. De „gaalg" van Oldekerk doet in zijn gehele uiterlijke verschijningsvorm meer aan de Friese klokkestoelen denken, hoewel het dakje, waaronder de klok hangt, geen zadeldakvorm bezit, maar veeleer doet denken aan een roeibootje, dat met de bodem naar boven op een stel balken werd gelegd. Ook de ouderdom van dit klokhuis is mij onbekend. Te Fzutgc voiml de losslaande loten, gelegen op het uiteinde dei aan deze zijde afgegiaven wiet de, ah ptlhge afsluiting dei dotpssltaal een dei fiaatsle vooi heelden van de Gionuigei klokhuizen De bestaande Groninger klokhuizen Komen wij thans tot een beknopte beschrijving van de nog bestaande Groninger klokhuizen, die een zo kenmerkend beeld voor het Groninger dorp vormen en als een waar cultuurhistorisch „document" met de nodige eerbied behandeld en geconserveerd dienen te worden. Men make zich nog geen zorgen over het mogelijk vreemd lijkende feit, dat ik hier achtereenvolgens Groninger klokkestoelen en Groninger klokhuizen na elkander en als in één adem behandel. Daarop komen wij straks terug. Voorlopig zijn beide „constructies waarin op verscheidene Groninger dorpen een luidklok hangt". (Wordt vervolgd)

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 1947 | | pagina 12